Od 1993. godine, kada je nova vlast u Budimpešti pripojila Bunjevce nacionalnom korpusu Hrvata, traje sizifovska borba Bunjevaca za status zakonski priznate nacionalne manjine u Mađarskoj
Bezmalo pola veka, Bunjevci u Mađarskoj bili su nacionalno autohtoni član Saveza Južnih Slovena u toj zemlji. Raspadom SFRJ, početkom devedesetih prošlog veka – rasformiran je Južnoslovenski savez. Novoizabrana demokratska vlast, prva posle pada komunizma u Mađarskoj, 1993. godine, Bunjevce (bez da ih je pitala) pripaja nacionalnom korpusu – Hrvata. Na pitanje zašto, odgovoreno im je da Budimpešta kao nacionalne manjine sa prostora nekadašnje Jugoslavije priznaje samo Hrvate, Srbe i Slovence. Uz to, navedeno je još, da je protest Bunjevaca stigao prekasno na Košutov trg. Svega mesec dana pre nego što će se 1993. godine prihvatiti Zakon o nacionalnim manjinama u Mađarskoj!
Od tada, do danas, traje sizifovska borba Bunjevaca za status zakonski priznate nacionalne manjine u Mađarskoj. I kako vreme odmiče sve je evidentnije da je rešenje njihovog statusa – isključivo političko pitanje. Mađarska zbog Bunjevaca nipošto ne želi zameranje sa Hrvatskom, s kojom, kako je Orbanov novi-stari ministar spoljnih poslova, Janoš Martonji, nedavno rekao – Budimpešta ima najbolje odnose od svih bivših republika, danas država – nastalih iz velike Jugoslavije!
NASILNA ASIMILACIJA
Drugi pokušaj da se kultura i jezik Bunjevaca u Mađarskoj ne prikazuju kao kultura i jezik Hrvata (koji Bunjevcima negiraju identitet i nameću prinudnu asimilaciju), odigrao se 13 godina kasnije. Bunjevac iz Baje, Mijo Mujić, 2006. započeo je akciju prikupljanja potpisa i dokumentacije da se Bunjevci u Mađarskoj ipak priznaju kao posebna nacionalna manjina. Mujić (na pitanje zašto je, iako Bunjevac, od 1990. do 1994. bio prvi predsednik Srpske manjinske samouprave u Baji, odgovorio – zato što Srbi, za razliku od Hrvata i Mađara, jedini nisu hteli da Bunjevce nasilno priključe svojoj naciji, da ih asimiliraju!), prikupio je preko 4.000 potpisa (potrebno je hiljadu), dokumentovao dokaze da Bunjevci u Mađarskoj žive duže od tri veka (po Ustavu države za priznavanje manjinskog statusa potreban je vek življenja na tom prostoru), imao pisane lingvističke tragove o bunjevačkom pismu (oni su u delove Bačke, koji danas pripadaju Srbiji i Mađarskoj, stigli još u najvećoj seobi Bunjevaca iz Hercegovine, Bosne i Dalmacije pod vođstvom Dujma Markovića i Jurja Vidakovića tokom 1686 – 1687. godine).
Međutim, tadašnji predsednik Mađarske akademije nauka, Silvester E. Vizi, zastupao je teoriju da su Bunjevci, u stvari, Hrvati. Ipak, on je još dodao da naučno-stručne i političke rasprave o poreklu, nazivu, pripadnosti i relevantnim oblicima identiteta Bunjevaca, još se ne mogu smatrati završenim. Te godine mađarski Parlament odbio je molbu Bunjevaca da im se prizna status nacionalne manjine u toj zemlji.
Novi predsednik MAN, Jožef Palinkaš, međutim, 2009. godine pismeno je obavestio Bunjevce da se stav Mađarske akademije nauka menjao, i da im Državno izborno veće ponovo pruža mogućnost da krenu sa sakupljanjem potrebnih potpisa! Ali, pred ovogodišnje aprilske parlamentarne izbore Palinkaš demantuje sebe izjavivši da to u stvari i nije službeni stav Akademije!? Protiv pokušaja da se Bunjevci (kojih u Mađarskoj prema popisu iz 2002. ima oko osam i po hiljada), deklarišu i priznaju kao samostalna nacionalna manjina vrlo oštro je protestovala Državna hrvatska samouprava koja se u vezi s tim obratila Ustavnom sudu Mađarske. Tražila je i pomoć Zagreba da utiče na Budimpeštu i spreči projekat dekroatizacije u Mađarskoj, sve u cilju smanjenja broja Hrvata i stvaranja veštačke bunjevačke nacije (kao što je to pre dve decenije Beograd uradio) koju će, vremenom, pripisati Srbima (Srbi katoličke vjere).
KO SU BUNJEVCI
Na pitanje ko su zapravo Bunjevci, pravi odgovor mogu dati oni sami. Najbolje je osloniti se na napise uvaženih bunjevačkih pregalnika. Prvi pisani dokument: … od biskupa Martina Brajkovića, 1700. godine koji Bunjevce predstavlja kao poseban etnos donosi Alba M. Kuntić (1907-1997), rodom iz Subotice, u svojoj knjizi Počeci borbe za preporod bačkih Bunjevaca. Kuntić o biskupu Brajkoviću, između ostalog, piše ovako: Ovaj učeni čovek, jugoslovenske krvi i jezika (…) govori o catholici Valachi alias Bunievczi, i u potpisu ih odvaja od catholicum Croatorum i od Valachorum schismaticorum! Iz ovog zapisa jasno se vidi da biskup Brajković posebno navodi katoličke Bunjevce i ne meša ih sa katoličkim Hrvatima niti sa pravoslavnim Srbima. O poreklu Bunjevaca Alba M. Kuntić beleži: Dalmatinska Zagora bila je postojbina svih Bunjevaca pre njihovog seljenja, jednim delom – u krajeve nekadašnje Mađarske, uglavnom u Bačku, i drugim delom – u Liku i Hrvatsko primorje. (…) O tome da su Bunjevci direktni potomci Vlaha i Morlaka ima mnogo dokaza kod raznih italijanskih, nemačkih i jugoslovenskih pisaca, kao i u raznim listinama, službenim statistikama i izveštajima. (…) Većina Vlaha iz dinarskih planina slovenizovana je još pre početka 14. veka.
Kada su Bunjevci naselili Bačku?
O tome Kuntić ovako govori: Doseljavanja je, svakako bilo i pre seobe u 1622. godini, u razmaku između te seobe i seoba 1687. pa i docnije, ali su ona bila mnogo manjeg obima (…) Seoba pod Markovićem i Vidakovićem (1687) samo je dovršila onaj veliki južnoslovenski pokret, koji je do tada već stoleće i potrajao.
Poznati subotički advokat, pisac, sastavljač rečnika i prevodilac Ambrozije (Boza) Šarčević (1820-1899) u Otvorenom listu jednog bunjevačkog patriote Lajošu Močariju, objavljenom u bunjevačkom listu Neven 1886. godine, o nazivu svoga naroda piše sledeće: I bunjevačko ime dalo je povoda raznom nagađanju. Neki bunjevačko ime od Bune jedne bosanske rieke, neki pak od riči bune (ustanak) dovode. Od moje strane držim za ispravnu rič buna, ali ne onako kao što gdikoji drže, da dolazi otuda, što su se Bunjevci digli protiv vire, nego su se digli protiv turske sile, kad je ovde carska vojska gonila Turke, ustali su na oružje u toj nadi da će i knjima vojska u pomoć doći, ali prevareni u ovoj nadi izsele se sa 18 duhovnika i pod predvođenjem Anđela Šarčevića duhovnika, posli zauzeća grada Budima 1686. godine u opljačkanoj Bačkoj u pustom mistu Subotici tako zvani Bunjevci (sic dicti Bunyones) nasele se.
Uvaženi kalački biskup Ivan Antunović (1815 – 1888), bunjevački prosvetitelj i pokretač nedeljnika Bunjevačke i šokačke novine (1870 – 1872) i njegovog priloga (1871 – 1872), potonjeg samostalnog lista Bunjevačka i šokačka vila (1873 – 1876), u svojoj knjizi Rasprava o podunavskih i potisanskih Bunjevcih i Šokcih, štampanoj u Beču 1882, o imenu svoga naroda beleži: … da je Bunjevac il Šokac. Ovo je ime nosio i do današnjeg dana zadržao.
KROATIZACIJA BUNJEVACA
Bunjevci su svoj maternji jezik uvek nazivali bunjevačkim. Primera radi, Mijo Mandić (1857-1945) rodom iz Kaćmara (u Bačkoj na jugu Mađarske), u uvodnom članku prvog broja lista Neven 1884, kao glavni urednik i izdavač, svojim čitaocima obraća se ovako: Glavni cilj, svrha Nevena jest – pravim pučkim jezikom – bunjevačko ilirskim naričjem – u kršćanskom duhu zabavno poučavati puk banjevački i šokački. Boza Šarčević o jezičkom pitanju beleži sledeće: Što se književnog jezika tiče, hrvatska književnost se malo razlikovala, ali sada su Hrvati primili srbski jezik za književni, i od to doba Bunjevci i Šokci razumeju hrvatski kao svoj sobstveni jezik. Bunjevci i Šokci služe se latinskim, a Srbi ćirilovskim slovima. Šarčević ovde ukazuje na činjenicu kako su Hrvati 1850. u Beču za književni jezik prihvatili Vukov novoštokavski istočnohercegovački dijalekat, što je u stvari, srpski jezik!
O vezi između Srba i Bunjevaca Šarčević u gore pomenutom pismu upućenom Močariju piše ovo: U obće uzevši imate pravo, što Bunjevce i Šokce nazivate katoličkim Srbima, s kojima su oni jedno tilo, jedna krv(…) Inače osim vire u jeziku, porodičnom životu, običajima razlike nema, samo što Bunjevci u govoru u gdikojim ričima služe se i gdi Srbi e upotrebljavaju. Šokci pak krajnje slogove riči otežu.
O konstantnim pokušajima kroatizacije Bunjevaca tokom 20. veka, Nevenka Bašić – Palković u februarskom broju Bunjevačkih novina za 2007. godinu, objavljuje sledeće: Mijo Mandić u Pravom bunjevačkom kalendaru za 1934 – 1936. godinu, upozorava da su take prohrvatske težnje jednog dila bunjevačke inteligencije loše za Bunjevce ko narod koji ima svoju posebnu prošlost, istoriju, tradiciju, običaje, narodnu književnost i stvaralaštvo, a bili su poznati pod imenima: Bunjevci, katolički Raci (Srbi), Iliri, Dalmati i katolički Vlasi…!
Uprkos pokušajima nasilne asimilacije, otvorenog i grubog pripajanja bunjevačkog naroda hrvatskoj nacionalnoj zajednici, kratko podsećanje u ovom tekstu na trajanje bunjevačke etničke manjine u bajskom trouglu, kazuje da Bunjevci u svojoj istoriji nikada nisu bili, niti će biti – bunjevački Hrvati!
Bunjevci u Mađarskoj
O tome kakav je bio pravni status Bunjevaca na teritoriji današnje Mađarske nekada, najbolje govore statistički podaci. U Austrougarskoj monarhiji prilikom popisa stanovništva iz 1910. godine, pored Hrvata i Srba posebno se navode Bunjevci i Šokci! Tako je u Kaćmaru te godine popisano 1.586 Bunjevaca. Slična je situacija i tokom popisa u Hortijevoj Mađarskoj 1930. godine, kada su Bunjevci još uvek pod svojim imenom naznačeni. U Kaćmaru je tada Bunjevaca 1.250. Tokom popisa iz 1941. u Kaćmaru se po prvi put pet osoba izjašnjava kao Hrvati, dok je broj Bunjevaca 1.330. I posle 1945. Bunjevci, kao nacionalna manjina, ostaju u popisu. U početku se ubrajaju u tzv. Južne Slovene, da bi kasnije, bez toga da budu upitani, nazvani Hrvatima. Za zaštitom od nacionalne diskriminacije u Mađarskoj i vraćanjem ranije priznatih prava, Bunjevci iz te države nameravaju da zakucaju na sva institucionalna vrata koja se ovim pitanjima bave u EU i UN.
Bunjevci u Srbiji
Bunjevačkom narodu (u Srbiji ih prema poslednjem popisu ima 20.012), koji je na Velikoj narodnoj skupštini Srba i Bunjevaca 1918. godine doneo plebiscitarnu odluku o otcepljenju Vojvodine od Ugarske i priključenju matici Srbiji, komunisti su namestili veliku istorijsku nepravdu, i to dok je Drugi svetski rat još trajao. Šestog novembra 1944. godine na Narodnom zboru u Subotici i Somboru, general Božidar Maslarić u ime CK KPJ govori o hrvatstvu Bunjevaca, isto to čini za katolički Božić (25. decembra 1944.) i general Ivan Rukavina. Iza svega lično je stajao – Josip Broz. Tito je čak u vrlo oštrom tonu govorio na Osnivačkom KONGRESU kp Srbije, 8. maja 1945. godine o Bunjevcima, rekavši između ostalog i ovo: Uzimamo naprimjer Vojvodinu. Mi gradimo jedinstvo i bratstvo, ali srpski šovinisti u Vojvodini neće da priznaju Hrvatu da je Hrvat, već ga zovu Bunjevac! Nedelju dana kasnije nova vlast oduzela je vekovni identitet i ime Bunjevcima i – proglasila ih Hrvatima.
četiri i po decenije kasnije status nacionalne manjine Bunjevcima u Republici Srbiji vratio je Slobodan Milošević, a institucionalno uvažavanje nastavili su i svi potonji srpski predsednici. U Srbiji Bunjevci danas imaju svoj Nacionalni savet, bunjevačku Maticu i bunjevački Informativni centar (novine, radijske emisije na bunjevačkom govoru i programe na televiziji namenjene Bunjevcima).
Misterija Šokci
Šokci, stanovništvo sedam naselja jugozapadne Mađarske (bačkog dela), kojih u toj zemlji sada ima još oko hiljadu, prema više od tri i po hiljade u 19. veku ( a ima ih i u pet naselja u Srbiji i osam u Hrvatskoj) – čine specifičnu etnografsku grupu srpskog etničkog porekla. Šokci su zadržali izvorni ikavski izgovor štokavskog dijalekta, koji se uobličio u srednjoj Bosni još od 14. veka. Nije isključeno ni da su tada, u svom prvobitnom zavičaju, bili pristalice tzv. bosanske crkve, odnosno krstjani, da bi u 15. i 16. veku bili pokatoličeni, kako u Bosni , tako i u Slavoniji i Ugarskoj (u koje su se ukorenili po prelasku Save i Dunava), kao i u Hercegovini, Dalmaciji i na ostrvima. Priličan broj je ipak ostao i u Bosni i dugo su, sve do najnovijeg vremena, bili su jedini katolici koji su odoleli pritiscima i odbijali da se smatraju Hrvatima, o čemu je pisao i fra-Ivan Frano Jukić sredinom 19. veka. A Matija Antun Reljković je, krajem 18. veka, u svom Satiru pevao o Šokcima iz Slavonije i Mađarske.
Prema nekim tumačenjima ime su nasledili po ilirskom plemenu Sukci, koji su i prethodili Šokcima, a sami su ime dobili po planini Sukus, da bi ga stari Sloveni doneli i na prostor leve obale Save.
