DIJASPORA, MEđUCRKVENI ODNOSI
I VASELjENSKE HIPOTEZE
Svedoci smo da u poslednje vreme Carigradska patrijaršija preuzima inicijativu u pokušaju uvođenja novih odnosa, kako među pojedinim autokefalnim crkvama tako i po pitanju njihove Dijaspore u svetu.
Ovakva i slična pitanja od opšteg značaja za celo Pravoslavlje u prošlosti su razmatrana na Vaseljenskim saborima koje su u Vizantiji sazivali pojedini carevi kojima je stalo do reda i mira u Crkvi i državi. Ali, danas mi živimo u svetu čiji su centri moći, kao i pojedine države, nezainteresovani ili čak, neprijateljski raspoloženi prema Pravoslavnoj crkvi.
Možda je to jedan od mnogih razloga što već duže vreme Carigradska patrijaršija pokušava da preuzme ulogu „koordinatora“ i „glasnogovornika“ svih ostalih crkava, to jest, da postane centar pravoslavlja u kanonskom i administrativnom smislu. U tom pravcu, od strane pojedinih njenih predstavnika, nastaju čudna tumačenja drevnih kanona Vaseljenskih sabora, kako bi se i pravoslavna eklesiologija razvila u nekom novom pravcu.
Dovoljno je posetiti zvaničnu prezentaciju Carigradske parijaršije na Internetu (www.patriarchate.org) i izabrati bilo koji od članaka i tekstova koji se tu pojavljuju. Primećuje se pre svega da je po njima ova patrijaršija dobila novo ime: „Vaseljenska patrijaršija Konstantinopolja“. Kao takva, ona se svetu ovde zvanično predstavlja kao nekakva „Majka crkva“ i „Centar jedinstva svih ostalih crkava koje sleduju pravoslavnu veru i kanonski poredak“, drugim rečima, kao jedan mnogo manje ispolitiziran i potpuno neukaljan – pravoslavni Vatikan.
Prvi i uvodni tekst pod naslovom, „Vaseljenska patrijaršija Konstantinopolja“, počinje rečima:
„Vatikan je srce Rimokatoličkog hrišćanstva. Vaseljenska patrijaršija Konstantinopolja je srce Pravoslavnog hrišćanstva!“ Sledeći nastavlja: „Funkcija Vaseljenske patrijaršije kao centra jedinstva u životu Pravoslavne crkve proizilazi ne samo iz njene izuzetne kanonske prerogative na osnovu koje ona uživa jednako učešće sa Crkvom Staroga Rima u časti Prvoga Trona (Prima sedes) u poretku starešinstva među patrijaraškim tronovima (upor. kanone Vaseljenskih sabora: 3. Prvog carigradskog i 28. Halkidonskog), već takođe i iz njene drevne misije svedočenja, patronata i rasadnika Pravoslavne vere!“ (Perennial Ecclesiastical Ministry, njnjnj. patriarchate.org)
„Crkva Konstantinopolja, budući prvi presto među autokefalnim pravoslavnim crkvama, i imajući istorijsko i teološko pravo i odgovornost da inicira i koordinira akcije od međupravoslavnog značaja, istovremeno nastavlja da sačinjava takođe i pomesnu Crkvu čija je jurisdikcija ograničena specifičnim geografskim granicama. Ovo je nešto što se, prema kanonima, odnosi na sve Crkve, uključujući i Rim, izuzev što Crkva Konstantinopolja ima ekskluzivnu privilegiju da deluje u van-teritorijalnom kapacitetu u odnosu na crkve u Dijaspori, kao i da ima pravo da sudi u sporovima. Ovo pravo Crkvi Konstantinopolja daje 28. kanon četvrtog Vaseljenskog sabora održanog u Halkidonu 1451. godine.“ (Canonical Ecclesiastical Jurisdiction of the Ecumenical Patriarchate, njnjnj. patriarchate.org)
„PRAVOSLAVNI GLOBALIZAM“
Nema sumnje da će takve težnje Carigradske patrijaršije biti podržane i potpomognute od strane globalističkih sila u međunarodnim krugovima. Jer, neosporno je da su centralističke težnje u svetu u jakom pokretu i, kako vidimo, izgleda da to ima svog uticaja čak i na eklesiologiju koju trenutno zastupa Carigradska patrijaršija.
Interesantno je da ostale pravoslavne crkve nemaju mnogo volje da se udube niti reaguju na novi talas takvih tendencija i novonastalih tumačenja kanona. Mnogima izgleda da takve težnje Carigradske patrijaršije ipak, zadiru duboko u prošlost, jer, možda neki „vizantinci“ nikada nisu napustili ideju o jednoj zajedničkoj državi i jednoj Crkvi za sve pravoslavne (izgrađene na modelu Vizantije), pod jednim carem i jednim patrijarhom.
Takođe, možda tome doprinosi i činjenica da su ostale pravoslavne crkve (u postkomunističkim zemljama) momentalno preokupirane događajima i situacijom na domaćem terenu: neznatno buđenje za veru kod osiromašenog i dezorijentisanog naroda, nestabilna i potpuno nejasna politička scena, pritisak zapadnih globalističkih i plutokratskih sila i kao posledice toga, ratovi u pojedinim područjima, katastrofalna ekonomija, izbeglice, siročad, odlazak na desetine hiljada ljudi u inostranstvo, (u Dijasporu) i t.d. U ovakvoj atmosferi koja je nastala nakon raspada Sovjetskog saveza i bivše Jugoslavije, kao i nakon političkih prevrata u zemljama bivšeg komunističkog bloka, Carigrad je pojačao svoju centralističku delatnost koju je započeo još tridesetih godina dvadesetog veka. Stoga, mnogi misle da sada Fanar ovakvo stanje vidi kao zgodnu priliku za svoju ekspanziju.
U svakom slučaju, ostale pravoslavne crkve (ili bar naša, Srpska pravoslavna) učestvuju u savremenim međucrkvenim zbivanjima jedino time što povremeno šalju svoje predstavnike na međupravoslavne konferencije i predsaborske sednice. Značajno je da dokumenti koje oni, kao predstavnici svojih crkava potpisuju, nose u sebi tačke koje izričito obavezuju njihove pomesne crkve (vidi tač. 5 Konferencije za pripremu Vaseljenskog sabora, Šambezi 7-13 novembar, 1993). Ali, uprkos tome, zahvaljujući površnoj ili slaboj obaveštenosti ostalih, njihovo učešće na ovim zasedanjima doživljava se uglavnom kao „neobavezujuće“. Na taj način se povremena diskusija u javnosti ili pojava tekstova koji upozoravaju na ove težnje, odbacuju kao „alarmantni“, „paničarski“, „senzacionalistički“, „nedobronamerni“, i t.d.
Još je Vl. Nikolaj Velimirović u svome izveštaju Svetom arhijerejskom saboru SPC (na osnovu odluke Sabora od 10. 12. 1920.) o stanju, potrebama i željama srpske pravoslavne crkve u Sjedinjenim Državama, upozorio na nastojanja grčkih crkvenih krugova da se Dijaspora stavi pod jurisdikciju Carigradske arhiepiskopije. U svom Izveštaju od 13/26 juna 1921. on kaže:
„Gledište Grka najbolje su mi objasnili Mitropolit atinski Meletije Metaksakis, koji se sada nalazi u Americi kao izbeglica, i Aleksandar episkop Rodostolski, koga je isti Mitropolit Meletije pre tri godine odveo u Ameriku i tu delegirao da vrši dužnost episkopa nad grčkom crkvom u Americi.“
„Mitropolit Meletije veli, da prema propisima kanonskim, vrhovni nadzor nad crkvom u Americi mora da pripadne patrijarhu carigradskom. Poziva se na kanon 28. IV Vaseljenskog sabora, shodno kome sve crkve u zemljama „varvarskim“ spadaju pod jurisdikciju patrijarha u Carigradu. Ova jurisdikcija, prema njegovom mišljenju, bila bi više počasna, a konkretnije bi se ona projavljivala samo u slučajevima apelata od jedne nezadovoljne strane.“ (Sabrana dela, knj. 10, Hilmestir 1983. Str. 467.)
(Mitr. Meletije, kontraverzna ličnost i energičan borac za ideju panjelenizma, novembra 1920. godine je proteran iz Grčke. Po podnošenju ostavke živeo je u Americi. Iduće godine je izabran za patrijarha carigradskog (8. februara 1921 – 10. jula 1923), a potom za patrijarha aleksandrijskog 7. maja 1926. godine.)
U međuvremenu, težnje Carigradske patrijaršije, koje su izdanak političkog pokreta „panjelinizma“ i ovakvog rada grčkih crkvenih krugova, upravo se razvijaju do mere neke nove eklesiologije, t.j. novog učenja o Pravoslavnoj crkvi. Sveštenik Živko Panev, iz Pariza, u svom članku „Pitanje dijaspore“ (rukopis), navodi primer okružne poslanice Carigradskog patrijarha, na Nedelju pravoslavlja, 1950. godine:
„Crkva svetoga apostola Andreja Prvozvanoga, koja u početku bejaše tako skromna i tako malena, uzrasla je i proširila se i izdigla se sve do prestola vaseljenskog i do centra Pravoslavne Crkve. Ovaj centar i ovaj božanski temelj zajedno drže sve lokalne i autokefalne Crkve. One pak, upravljajući po kanonskoj ikonomiji Crkvenim stvarima, i koordinirane od strane ovog centra čine jedninstveno i nevidljivo telo. Vaseljenski presto stara se i bdi nad ostalim sestrinskim crkvama, svaki put kada vanredne okolnosti sprečavaju pastirsku delatnost. Nikako drugačije nego ovim Prestolom, opštenjem s njim i u kontaktu s njim pomesne pravoslavne Crkve su povezane međusobno da bi formirale telo Jedne, Svete, Saborne i Apostolske Pravoslavne Crkve, čija je glava niko drugi nego Onaj koji je početak i ispunjenje vere, Isus Hristos…“
Ako bi jedan učenik bogoslovije ovako formulisao eklesiologiju Pravoslavne crkve – nikada ne bi mogao da dobije prelaznu ocenu. Pretpostavljam da bi ga profesor pitao rečima ap. Pavla: „Hleb koji lomimo nije li zajednica tela Hristovog?“ (1. Kor. 10, 16) Međutim, ovde upravo vidimo na pomolu rađanje neke nove eklesiologije u nedrima Carigradske patrijaršije.
U tom svetlu postaje jasniji i do sada objavljeni dnevni red tema budućeg Vaseljenskog sabora, čiju pripremu koordinira Carigradska patrijaršija, a koje su postavljene ovim redosledom:
1. Pravoslavna dijaspora
2. Autokefalija i način na koji ona treba da se objavljuje
3. Autonomija i način na koji ona treba da se objavljuje
4. Diptisi
5. Pitanje zajedničkog kalendara
6. Smetnje za brak
7. Prilagođavanje kanonskih propisa koji se tiču posta
8. Odnosi Pravoslavnih crkava sa ostalim hrišćanima
9. Pravoslavlje i ekumenski pokret
10. Doprinos pomesnih pravoslavnih crkava ostvarenju hrišćanskih ideala mira, slobode, bratstva i ljubavi među narodima i ukidanju rasne diskriminacije.
Vidimo, da se 7 od 10 postavljenih tema odnose na organizaciju i uređenje pravoslavne Crkve, a poslednje tri – kao da su prepisane sa neke od sednica jednog od pododbora Ujedinjenih nacija (ne čine li vam se poznatim slogani o „miru, toleranciji, slobodi, demokratiji, diskriminaciji, pravima čoveka, zaštiti okoline“ i t.d.?)!
Na ovakve težnje Carigrada reagovao je između mnogih i čuveni duhovnik arhimandrit Dr Justin Popović predstavkom Svetom arhijerejskom saboru SPC, 7. 5. 1977. u kojoj kaže:
Pitanje pripremanja i održavanja novog „Vaseljenskog Sabora“ Pravoslavne Crkve nije ni novo ni skorašnje u ovom našem veku istorije crkve. To pitanje je pokrenuto još u vreme nesrećnog patrijarha Carigradskog Meletija Metaksakisa, poznatog uobraženog moderniste i reformatora i tvorca raskola u Pravoslavlju, na njegovom takozvanom „Svepravoslavnom kongresu“ u Carigradu 1923. godine…
Iz akata i odluka ove sada tako nazvane „Prve Predsaborske pravoslavne konferencije“, održane, ne znam zašto, u Ženevi, gde jedva da ima par stotina pravoslavnih vernika, vidi se da je ona spremila i odredila jedan, sada novi, katalog tema za budući „Veliki Sabor“ Pravoslavne Crkve.
U svemu ovome otkriva se i projavljuje ne samo obična nedoslednost, nego i očita nesposobnost i nepoznavanje Pravoslavlja od onih koji sada i u ovakvoj situaciji, i na ovakav način, nameću Pravoslavnim Crkvama taj svoj „Sabor“, neznanje i nesposobnost da osete i shvate šta je značio i šta znači jedan istinski Vaseljenski Sabor za Pravoslavnu Crkvu i njenu hristoimenu punoću vernih. Jer kad bi to osećali i shvatali, onda bi znali pre svega da u istoriji i životu Pravoslavne Crkve nikada ni jedan Sabor, a pogotovu takav izuzetno blagodatni, svetopedsetnički događaj kakav je Vaseljenski Sabor, nije veštački tražio i izmišljao teme za svoj rad i zasedanje; nije nikada nametljivo održavao „konferencije“, „kongrese“, „prosinode“ i slične veštačke skupove potpuno tuđe i nepoznate pravoslavnoj saborskoj tradiciji, a u stvari kopirane od zapadnjačkih organizacija tuđih Crkvi Hristovoj.
CRKVA KAO ISKUSTVO
Nedavno je u „Teološkim pogledima“ objavljeno predavanje poznatog teologa, Mitropolita pergamskog Jovana („Vaseljenska patrijaršija i njen odnos prema ostalim pravoslavnim crkvama“, Portokaras, Halkidik, 23-28. septembar 1993., Teološki pogledi Br. 1-4 Beograd 1998.), koji uz vapaj jadikuje: „Eklesiologija je, avaj, zaista nedovoljno razvijena u Pravoslavnoj crkvi!“ Na kraju svoga predavanja on otvoreno ponavlja teze poslanice Vaseljenskog patrijarha iz 1950. godine, i tvrdi da će „nova situacija (u svetu) doprineti da se oseti duboka potreba… da se svi okrenu ka središtu Crkve (misli na Carigradsku patrijaršiju) koje može delovati ponekad kao posrednik u nesporazumima, a u svakom slučaju kao koordinator i glasnogovornik ujedinjenog Pravoslavlja“!
Moglo bi se sa sigurnošću reći da mase „običnih“ sveštenika, monaha i vernika u Pravoslavnoj crkvi (naročito iz negrčkih pomesnih Crkava) ne bi imale pojma o čemu je ovde reč i odakle dolaze takve ideje? Carigrad možda zauzima centralno mesto u grčkom nacionalnom predanju i Grci možda, optužujući druge za „etnofiletizam“, sve više poistovećuju „vizantijsko“ sa „grčkim“, pridajući svome religijskom i crkvenom nacionalizmu nekakvo „specijalno mesto“ u Hrišćanstvu Vizantije (koja o sebi nije mislila na nacionalni već na univerzalni „vaseljenski“ način, jer nije bila grčko nego Istočno rimsko carstvo, u kojoj je zvanični jezik bio latinski, i čija je prestonica bila „Novi Rim“). Ali, nestankom takve Vizantije i zahvaljujući istorijskim prilikama, pomesne crkve su uzele na sebe ulogu „nacionalne crkve“, čuvara i nosioca nacionalnog identiteta jednog naroda. Toj ideji se sada pokušava da podređuje i sama suština Crkve, koristeći se najnovijom tradicijom „jurisdikcije“ i „subordinacije“.
Stoga, mnogi bi se zapitali od kada je to Carigrad nekakvo „središte“ Jedne, svete, saborne i apostolske, pravoslavne crkve? Zašto se sada, nakon dve hiljade godina hrišćanske istorije i nakon više od pet vekova od nestanka Vizantije i od kako se Carigrad više ne zove Konstantinopolj nego Istanbul – odjednom u njega treba uzdati i od njega očekivati nekakvu svepravoslavnu „koordinaciju“, direktive i „posredovanje u nesporazumima“?
Očigledno, da bi na ovakva i slična jednostavna pitanja mogli da daju pozitivan odgovor, sledbenicima patr. Meletija je potrebna jedna nova eklesiologija. Odatle ustvari i potiče Mitropolitov vapaj za „razvijanjem“ eklesiologije u pravcu koji ne bi bio rezultat živog svetotainskog iskustva Duha Crkve Hristove, već nekakve nove tradicije vlasti i jurisdikcijske potčinjenosti jednog episkopa drugome i jedne pomesne Crkve drugoj. To nije vapaj za slobodom Crkve od ovoga sveta, već upravo za usaglašavanjem i saradnjom „crkvene uprave“ sa ovim svetom, sa njegovim tokovima i planovima.
Protojerej Aleksandar Šmeman, u svojoj knjizi „Pravoslavlje na Zapadu“ (Cetinje, 1997.), upozorava na „pagubni uticaj zapadnog načina mišljenja na post-patrističko bogoslovlje, uticaj koji je preusmerio pravoslavnu eklesiološku pažnju sa Crkve kao Tela Hristovog na Crkvu kao „sredstvo osvećenja“, sa celovitog kanonskog predanja na razne sisteme „kanonskog prava“ ili, još oštrije rečeno, sa Crkve na crkvenu upravu!“ (Str. 119-120) On dalje kaže:
„Hrišćanstvo za Svete Oce nikada nije bilo učenje niti ideja, kao što bi se moglo zaključiti na osnovu nekih današnjih „patroloških“ studija koje se bave „patrističkom idejom“ ovoga, ili „patrističkim učenjem“ o onome. Hrišćanstvo je za Svete Oce bilo pre svega živo iskustvo Crkve, ili još preciznije – Crkva kao iskustvo.“
„Bez tog iskustva Crkve, svetootačko bogoslovlje uopšte ne može biti shvaćeno u svom istinskom značenju, jer se otuđuje i pretvara u nekakav spoljašnji i formalni autoritet koji služi za citiranje, ili pak, u ideje o kojima treba bogoslovski „raspravljati“. Ova suštinska veza i uzajamna zavisnost svetootačkog bogoslovlja i iskustva Crkve često se previđa i zato što – kao što je to mnogo puta već rečeno – Oci nisu „bogoslovstvovali“ o Crkvi. čini se da oni nisu bili zainteresovani za „eklesiologiju“, onakvu kakvom je mi danas shvatamo: kao bogoslovsku disciplinu koja ima Crkvu za objekat svoga proučavanja i istraživanja, sa ciljem da razradi nekakvo celovito i dosledno učenje o Crkvi… Pojava eklesiologije, kao zasebne bogoslovske discipline, plod je sumnje, t.j. potrebe za opravdanjem, neizbežnim i zaista „normalnim“ u onom bogoslovlju koje sebe doživljava prvenstveno kao racionalno, filosofsko, legalističko ili praktičko opravdanje Hrišćanske vere. A takvo opravdanje, kao što to danas vrlo dobro znamo, uvek vodi ka procenjivanju „Crkve“, njene vere i života, po kriterijumima ovoga sveta, njegovih filosofija, njegovih trendova i potreba (jer ustvari proizilazi iz takvog procenjivanja!), što svagda ima za svoju krajnju posledicu kapitulaciju Crkve pred svetom!“ (Str. 20-22)
Lično smatram da „problem“ Dijaspore spada upravo, više u domen ovog svetootačkog shvatanja živog iskustva Crkve kao stvarnosti koja preobražava svet, ali koja nije od ovoga sveta, nego u nekakav moderni eklesiološki i legalistički sistem jurisdikcije, koji bi više odgovarao novom svetskom uređenju i situaciji.
Ali, poslednjih decenija primera ima više nego dovoljno da potvrde da ovo nisu izolovani slučajevi, nego jedan kompletno novi pravac koji je usvojila administracija Carigradske patrijaršije ka preuređenju, ne samo celokupne Dijaspore, već i odnosa pojedinih pravoslavnih crkava među sobom i sa carigradskim, „vaseljenskim prestolom“, i to po cenu jedne nove koncepcije kanonskog predanja i novog „razvitka pravoslavne eklesiologije“.
Ovom fenomenu se može pristupiti sa stanovišta više bogoslovskih nauka (eklesiologije, istorije Crkve, kanonskog prava, i t.d.), ali se zagovornici tih ideja pozivaju uglavnom na Predanje i na kanone vaseljenskih sabora. Bitno je napomenuti da Predanje na koje se pozivaju, ne proizilazi direktno iz same suštine Crkve kao Božanske ustanove, već iz njenog odnosa prema ovome svetu i uloge koju je Crkva prihvatala u društvu, u određenim periodima istorije. Mislim da se, po ovom pitanju, Sveto predanje može uslovno podeliti na dve vrste:
1. istorijsko (činjenično, pisano, kanonsko), i
2. živo (praktično iskustvo Crkve, svetotainsko i opitno-bogoslovsko).
Prvo, istorijsko ili „kanonsko“ Predanje, se u svakom slučaju orijentiše po ovom drugom, živom duhovnom iskustvu Crkve, bez koga se prvo ne bi moglo ni razumeti. Međutim, pošto se pristalice ideje „nad-jurisdikcijske vlasti Carigrada u Pravoslavnoj crkvi“ uglavnom pozivaju na kanone Vaseljenskih sabora, ograničiću se ovde u najkraćim crtama, samo na kanonsko razmatranje takvog učenja.
TEORIJA NAD-JURISDIKCIJSKE VLASTI CARIGRADA
Zagovornici ovih teorija uglavnom se pozivaju na 3. pravilo Drugog vaseljenskog sabora kao i na 9., 17., 25., i 28. četvrtog vas. sabora. Ukratko, oni kažu da je 3. pravilom Drugog sabora, koje glasi: „Episkop Carigrada neka ima prvenstvo časti posle Rimskoga episkopa, stoga što je onaj grad Novi Rim“, ustanovljeno od Otaca „jednako učestvovanje (Carigrada) u izuzetnim privilegijama prvoga trona (prima sedes)“, t.j. „jednakost u starešinstvu“. (Perennial Ecclesiastical Ministry; njnjnj. patriarchate.org)
U daljem razvoju događaja, kako tvrde oni, sveti Oci četvrtog sabora navodno su „uvideli postojanje prihvaćenog običajnog prava“, jer su se, po njima, „svi episkopi iz gotovo svih provincija Istoka obraćali ovome Prestolu (Carigrada) u stvarima vere i poretka“. Tada je, kaže se dalje, „preovladavala tendencija da se prvenstvo časti upotrebljava i za administrativne projekcije. Pravila: 9. i 17. četvrtog sabora, su kanonski osigurala ovu običajnu nad-jurisdikcijsku vlast prestola Carigrada u dobro odmerenoj formuli: Ako ko bude povređen od svog mitropolita, da se sudi pred egzarhom velike oblasti, ili pred prestolom Konstantinooplja!“
Međutim, ovo pravilo ničim ne nagoveštava da to važi za celu Vaseljensku crkvu, već samo za Carigradsku patrijaršiju koja ima pravo da sudi sporove u svojim mitropolijama. Uprkos tome, tekst nastavlja u istom stilu: „Ova dva kanona su oduvek bila ustavne odredbe kanonskog prava Carigradskog prestola da sudi sveštenstvu iz bilo koje jurisdikcije na Istoku“ – zaključuje se na kraju.
čak i kada bi ova, ničim ne potkrepljena tvrdnja da su se „svi episkopi iz gotovo svih provincija Istoka obraćali ovome Prestolu“, teško da bi se moglo zaključiti ono što dalje tvrde predstavnici Carigrada:
„Tako je pravilo 28. četvrtog sabora završilo krug kanonskog razvitka patrijaraške vrednosti i jurisdikcije Novoga Rima i ono je spojilo izuzetno starešinstvo po časti sa običnom administrativnom jurisdikcijom“! (svi citati uzeti iz: Perennial Ecclesiastical Ministry; njnjnj. patriarchate.org)
Pokušajmo dakle, u 28. Pravilu četvrtog sabora, da pronađemo smisao koji navodno spaja prvenstvo časti sa prvenstvom vlasti nad „bilo kojom jurisdikcijom na Istoku“. To pravilo glasi:
„Sledeći u svemu odluke Svetih Otaca i upravo obznanjujući pročitano pravilo 150 najbogoljubivijih episkopa sakupljenih na Saboru u carskom Konstantinopolju, Novome Rimu, u vreme bivšeg cara, blažene uspomene Teodosija Velikog, isto i mi određujemo i zaključujemo o preimućstvima najsvetije crkve istog Konstantinopolja, Novoga Rima. Jer su i prestolu starog Rima Oci s pravom darovali preimućstva pošto je onaj grad bio cartsvujući. Potstaknuti istom namerom, 150 najbogoljubivijih episkopa priznali su jednaka preimućstva i najsvetijem prestolu Novoga Rima, razumno prosudivši da grad koji je udostojen cara i senata, i koji ima ista preimućstva kao i stari carski Rim, bude veličan i u crkvenim poslovima kao i onaj, i da bude drugi posle onog. Prema tome, sami mitropoliti pontijske, azijske i trakijske oblasti, a isto tako i episkopi varvara u rečenim oblastima, biće rukopolagani od rečenog najsvetijeg prestola najsvetije crkve Konstantinopolja. To jest, svaki će mitropolit rečenih oblasti sa oblasnim episkopima rukopolagati eparhijske episkope, kao što je u božanskim pravilima zapoveđeno. A mitropolite rečenih oblasti, kao što je rečeno, rukopolagaće arhiepiskop Konstantinopolja, kada po saglasnoj odluci prema običaju on bude obavešten.“
I pored najbolje volje, iz ovoga se ne može zaključiti da su Oci četvrtog vaseljenskog sabora, ovom prilikom i na ovakav način dodelili carigradskom prestolu, ni manje ni više, nego „nad-jurisdikcijsku vlast“ u celoj Hrišćanskoj Crkvi, jer ovde se radi isključivo o jurisdikciji Carigradskog arhiepiskopa na teritoriji Vizantije, a ne u Rimu ili celoj Africi i Aziji, Palestini, Evropi i t.d. Osim toga, kada Oci kažu da su „priznali jednaka preimućstva i najsvetijem prestolu Novoga Rima“, oni obrazlažu i razloge za svoju odluku: „razumno prosudivši da grad koji je udostojen cara i senata, …ima ista preimućstva kao i stari carski Rim“, što potvrđuje i završetak iste rečenice: „…i da bude drugi posle onog“. Dakle, u ovom Pravilu nema govora čak ni o „jednakosti u starešinstvu“, a još manje o „van-teritorijalnoj“ jurisdikciji Carigrada, jer ga oni nedvosmisleno stavljaju da po rangu bude „drugi posle onog“.
Moramo takođe, primetiti da se ne može naći da je bilo ko u toku svih ovih proteklih vekova, na takav način tumačio 28. Pravilo IV Vaseljenskog sabora. Dodavati ovom pravilu neki novi smisao i značenje danas, kada su i razlozi koji su doveli do uzdizanja Carigrada na drugo mesto posle Rima – odavno prestali da postoje, jednostavno je nemoguće!
Sa pravoslavne tačke gledišta, logika današnjih tumača da Carigrad ne samo da deli „prvu stolicu sa Rimom“ nego još i poseduje nekakvu „nad-jurisdikcijsku vlast“, u najmanju ruku dvostruko je čudnovata.
Prvo: pisci ovakvih teorija bi trebali da znaju osnovne stvari, kao na primer, da je u Pravoslavlju opšte prihvaćeno da je Rim zbog jeresi otpao od Jedne svete saborne i apostolske crkve, i da stoga ne može da zauzima nikakvo mesto u njenom poretku, a najmanje prvo. Samim time Carigradski presto zauzima prvo mesto po časti i nema nikakve potrebe danas, nakon toliko vekova, pozivati se na stari Rim da bi se potom uspostavljala nekakva paralela, i nekakav „prima sedes“ sa njim, to jest, „jednako učestvovanje (Carigrada) u izuzetnim privilegijama prvoga trona“!? Izuzev, ako to neko ne priprema teren za obezbeđivanje istog prvog mesta, ili pak, iste stolice na kojoj bi trebali zajedno da sede i papa i patrijarh?
Drugo: Možda neko smatra da u budućnosti može doći do jedinstva „Rimokatoličkog i Pravoslavnog hrišćanstva“ – kako su ga na istom mestu nazvali. U tom slučaju, ako bi Rim zatražio nazad svoju „prima sedes“ Carigrad bi bio drugi po rangu i tako podređen prvom Rimu. Možda su zato požurili da obezbede bar potpuno isti značaj starešinstva, povrh toga, naglasivši za svaki slučaj, da su sve „jurisdikcije ograničene specifičnim geografskim granicama …uključujući i Rim, izuzev što Crkva Konstantinopolja ima ekskluzivnu privilegiju da deluje u van-teritorijalnom kapacitetu u odnosu na crkve u Dijaspori, kao i da ima pravo da sudi u sporovima. (Canonical Ecclesiastical Jurisdiction of the Ecumenical Patriarchate; njnjnj. patriarchate.org)
U svakom slučaju, čudni razlozi dovode do još čudnijih konstrukcija!
Da nije samo zvanična prezentacija Carigradske patrijaršije, pod nazivom: „Vaseljenska patrijaršija Konstantinopolja“, puna ovakvih apsurdnih i novo-komponovanih tumačenja, navešću i primer već pomenutog predavanja mitropolita Jovana, u kome on kaže:
„Drevni kanonski princip uspostavljen na Prvom vaseljenskom saboru (8. kanon) slovi da u jednom gradu može stolovati samo jedan episkop bez obzira na postojeće kulturne ili nacionalne razlike među stanovništvom grada. Upravo je taj princip pogažen na jedan zaista skandalozan način od strane Pravoslavnih crkava danas.“
Radi boljeg razumevanja i ovde je potrebno navesti čitavi tekst 8. kanona Prvog vaseljenskog sabora, koji glasi: „O onima koji su nekada sebe nazivali „čisti“, kada prilaze katoličanskoj i apostolskoj Crkvi, sveti i veliki sabor je odredio da posle hirotesije ostanu tako u kliru. Pre svega ovoga, oni treba da pismeno ispovede da su saglasni i da će posledovati dogmatima katoličanske i apostolske Crkve. To jest, da će biti u zajednici i sa dvobračnima i sa onima koji su prilikom progona pali, a kojima je određeno vreme i rok za kajanje i oproštaj, kako bi i oni sledovali u svemu učenju katoličanske Crkve. Svugde dakle, bilo u selima, bilo u gradovima, gde bi se oni zaticali kao klirici sami rukopoloženi, neka bi i oni ostali u tom činu. A ako tamo postoji episkop ili prezviter katoličanske Crkve, a neki od rečenih pristupi, očigledno je da će episkop Crkve imati episkopsko dostojanstvo. Onaj koji se od takozvanih katara oslovljava episkopom, imaće prezvitersku čast. Osim, ako episkop presudi da i on može zajedničariti u episkopskom dostojanstvu samo imenom. Ako mu se ovo ne dopada, treba mu potražiti mesto ili horepiskopa, ili prezvitera, da bi se videlo da je u kliru, i da ne budu dva episkopa u gradu.“
Dakle, i laiku je jasno da se ovde radi o konkretnom slučaju primanja katara u Pravoslavlje i to na domaćem terenu, a ne o nekakvom principu „stolovanja jednog episkopa“ u gradovima Dijaspore, „bez obzira na postojeće kulturne ili nacionalne razlike među stanovništvom“!
čudnovato je međutim, to da Mitropolit pergamski upotrebljava izuzetno jake reči za jedan tako slab primer. Da li se on nadao da se obraća neukima ili mu pak, do ispravnog tumačenja nije ni stalo, ostaće verovatno zagonetka?
Na žalost, ovakvo proizvoljno proširivanje značenja kanona nije usamljen slučaj. Mnoštvo je primera među novijim „vaseljenskim hipotezama“, gde se citati pojedinih pravila vaseljenskih sabora navode uz dodatne kategorije, po ukusu i potrebi pisca kome je osnovni cilj predstavljanje Carigradske patrijaršije kao „Pravoslavnog centra “ koji ima administartivnu vlast nad celom Dijasporom.
DIJASPORA I KANONI
Pitanje pravoslavne dijaspore nije mnogo obrađivano u kanonskim pravu, kaže Dr. Dimšo Perić u članku „SPC i njena dijaspora“, i objašnjava: „Razlog je bio jednostavan. To pitanje niko nije postavljao sve dok bivši atinski mitropolit Meletije Metaksakis, energičan borac za ideju panjelenizma, nije postao Carigradski patrijarh (1921-1923)“. Panjelinizam zastupa ideju o jednoj pravoslavnoj državi i Crkvi, ne samo za sve Grke već i za sve druge pravoslavne „bez obzira na postojeće kulturne ili nacionalne razlike“ – kako kaže mitr. pergamski Jovan – poput nekadašnje moćne Vizantijske imperije. Carigradska patrijaršija danas vrvi od sledbenika patrijarha Meletija IV, koji je uveo novoizmišljenu teoriju o potčinjavanju cele Dijaspore Carigradu, koju pre njega niko, ni u samoj Carigradskoj crkvi nije zastupao. (Vidi: Sergije Troicki, Crkvena jurisdikcija nad pravoslavnom dijasporom, Srem. Karlovci, 1932.)
Ovome treba dodati i to da pitanje pripadnosti bilo koje i kakve Dijaspore samo po sebi uopšte nije logično i kao takvo, moralo bi da bude skinuto sa dnevnog reda budućeg Svetog i Velikog sabora. Jer, Dijaspora može biti to što jeste – Dijaspora, samo u odnosu na pripadnost nekoj jurisdikciji (na pr. srpska Dijaspora, ruska, grčka i t.d.) inače se uopšte ne bi mogla nazvati Dijasporom, već stanovništvom određenih zemalja. Sama činjenica da se ona naziva Dijasporom određuje time i njenu pripadnost.
Razne pravoslavne jurisdikcije, rasute na svih pet kontinenata, i koje se uopšteno nazivaju „Pravoslavna dijaspora“ ne postoje, niti su ikada postojale kao jedna celina. Ako bi sve pravoslavne pripadnike raznih pomesnih crkava u Dijaspori mogli zajedničkim imenom da nazovemo „Pravoslavna dijaspora“ i potom jednim administrativnim potezom rešimo njihovu sudbinu, zašto sutra ne bismo mogli to isto da učinimo i sa svim ostalim Pravoslavnima, bez razlike?
Specijalnost ovakvog globalističkog uopštavanja jeste izum mondijalista, koji bi voleli da sve „strpaju u jedan džak“ i da onda njime raspolažu po svome nahođenju. Zato bi uopštavanja poput ovoga, više priličila političarima novih, globalističkih tendencija, koji ne samo da ruše i potkopavaju suverenitet, nego i na svaki način izbegavaju da govore o specifičnim državama i narodima, služeći se umesto toga ili geografskim nazivima, ili pojmovima poput „regioni“, „blokovi zemalja“, „svetska zajednica“ i t.d. Njihova briga je uvek o celom čovečanstvu, koje ustvari, jeste njihov pravi i krajnji cilj. Dok se briga o pojedinim nacionalnim državama svodi uglavnom na njihovo dovođenje i uterivanje u red pomoću raznih „procesa demokratizacije“ i ostalih ljudskih, ekonomskih i političkih „sloboda“, a sve to navodno, radi „opšteg dobra i napretka cele ljudske rase“.
Takve licemerne ideje, i uopšte, takav način razmišljanja, u opštoj trci krajnje sekularizovanog i materijalizovanog sveta za bogatstvom, uvlače se i među Pravoslavne, pa nije čudo da se tu i tamo čuju nekompetentna mišljenja u korist ovakvog stava, poput: „Pa šta; treba i mi, Pravoslavni da se jednom organizujemo! Dosta smo bili u zaostatku za drugima! Ne možemo u 21. vek sa uređenjem i običajima iz 19, veka!“, i t.d. Ako imamo u vidu i to, da Carigradska patrijaršija osim svog sedišta u Ženevi (gde nema ni par stotina pravoslavnih vernika) i u Briselu ima i svoj stalni Biro pri sedištu Evropske unije – mada nije jasno ko finansira njegovo izdržavanje i sa kojim ciljem – onda, ne moramo bar da nagađamo odakle takve ideje dolaze.
Sa pravoslavne tačke gledišta, pitanje bi trebalo da glasi: Da li Carigrad želi da proširi svoju jurisdikciju na sve geografske teritorije koje su izvan granica pomesnih crkava – bez obzira na stanovništo u njima; ili pak, naslednici Meletija IV od nekuda polažu pravo na članove tih istih pomesnih crkava u Dijaspori, samo zato što su oni pravoslavni? Da budem još jasniji, da li je predlog za preuzimanje Dijaspore od strane Carigrada postavljen, da tako kažem, na geografskoj ili ljudskoj osnovi?
Što se tiče kanona, u njima možemo naći primere sličnih situacija kada su se verni i jerarhija jedne pomesne crkve zbog nevolja, ratova i osvajanja, nastanjivali privremeno ili stalno na teritoriji druge. 39. Pravilo Šestog vas. sabora navodi slučaj kada se arhiepiskop „Jovan, predstojatelj ostrva Kipra, zajedno sa svojim narodom zbog uzroka varvarskih napada i da bi se oslobodili neznabožačkog ropstva i verno se pokoravali skiptru najhrišćanskije države; iz spomenutog ostrva preselio u oblast Helesponta… Zato smo mi razmotrili da bude nepromenljivo sačuvano ono što je dato prestolu gore imenovanog muža od bogonosnih Otaca, nekada sabranih u Efesu, da ima novi Justinijanopolj i postavljeni u njemu najbogoljubazniji episkop, prava Konstantinopolja i da načalstvuje nad svim episkopima helespontske oblasti i da bude rukopoložen od svojih episkopa po drevnom običaju. Jer su i bogonosni Oci naši rasudili da se imaju čuvati običaji koji su u svakoj crkvi, a i episkop grada Kizika da se potčinjava predstojatelju rečenog Justinijanopolja, ugledajući se na sve druge epikope potčinjene više rečenom najbogoljubaznijem predstojatelju Jovanu, od kog
