Bojanić
Kratkim i sažetim pismom javila nam se Zorica Bojanić, iz Australije, gde je i rođena. Iako tako daleko od domovine svojih predaka interesuje se za svoje poreklo, po očevoj liniji. Kaže da su i otac Stevan i deda Branko Bojanić rođeni u Mahovljanima, kod Mrkonjić Grada. Po porodičnom, predanju Bojanići su se ovamo doselili veoma davno, još pre turske vladavine. Slava porodice je Sv. Stefan (9. januara).
Među prezimenima pravoslavnih u Bosni, Bojanića ima u zaista impozantnom broju i to sa vrlo različitim slavama: đurđevdan slave u okolini Banje Luke, Sarajeva i Gradiške, Jovana Krstitelja oko Vlasenice, Tešnja i u Uncu, Lučindan oko Bugojna i Travnika, Nikoljdan oko Banje Luke, Višegrada i Bugojna, Sv. Vrače u Tešnju, a Sv. Stevana Dečanskog (Sv. Mratu) na Palama. Sv. Arhiđakona Stefana slave Bojanići u selima Grace (Ključ), Kukulje, Stapari (Gradiška), Prnjavor i Smrtići (Prnjavor), Rekavice (Banja Luka) i Šehovci (Mrkonjić Grad).
Interesantno je da se ovde pojavljuje i prezime Bojanović (duži oblik iste osnove) i to sa slavom Sv. Arhiđakon Stefan u selu Galjipovci kod Prnjavora. Isto tako ima ih i sa drugim slavama, ali ne u tako velikom broju kao Bojanića.
M. Radeka, u „Karlovačkom vladičanstvu“, a to su oblasti Like, Krbave, Gacka, Banije i Korduna, navodi Bojaniće sa slavama Nikoljdan i Stevanjdan.
U Kninskoj krajini ima Bojanića sa drugim slavama za koje autor Nakićenović kaže da su se doselili iz Bosne u 16. veku, a tu sa Kosova.
U Boki, u Krivošijama, ima starosedelaca Bojanića. NJihovo ime je vezano i za legendu o nastanku imena mesta Dvrsno. Slava je Jovanjdan. U Bijeloj su Bojanići doseljeni iz Korjenića 1693. godine. Ovde slave Sv. Joakima i Anu. Vl. Skarić, govoreći o poreklu stanovništva Zapadne Bosne, tvrdi da su porodice koje slave ovu slavu među prvima doseljene u Bosnu. A da su Bojanići odnekud sa međe Crne Gore i Hercegovine tvrdi i J. Dedijer koji ih je zabeležio u Bogodolu, selu koje je pripadalo manastiru Žitomisliću. On navodi da su poreklom iz plemena Zubaca u istočnoj Hercegovini i to od familije Danilovića. Ima ih i u Željuši, kod Gabele, gde im je predak bio ‘dovodac’ u jednu drugu familiju u koju mu se mati preudala.
Stevanović
Najviše nas obraduje kad se javljaju mladi čitaoci koji traže i žele da saznaju svoj pravi identitet. Ovo je jedno od takvih pisama šalje nam Nebojša Stevanović koji ne samo da živi, nego je i rođen u Beču. NJegov otac Milovan rođen je u Mladenovcu, ali mu je deda Mihajlo iz sela Rajkovca kod Mladenovca, gde je živeo i radio kao matičar u opštini. Za pradedu Stanka Stevanovića nije siguran ni gde je rođen, a ni gde je živeo. Ne zna mu ni zanimanje.
U ovaj kraj, okolinu Mladenovca, prvi doseljenici su došli mnogo pre Velike seobe (ili najkasnije sa njom, krajem 17. i početkom 18. veka) bili su sa teritorije Stare Srbije. Ovaj pojam, nerazjašnjen u istorijskoj nauci i geografiji, Jovan Cvijić veoma jasno definiše u antropogeografiji i našoj nauci, etnologiji. Po njemu, Stara Srbija obuhvata ne samo jezgro prvobitne, nemanjićke Srbije, Rašku, već i Kosovo i Metohiju, celu Makedoniju, severnu Grčku i veći deo današnje Albanije. Naravno, na to ne treba gledati kao na neku „Veliku Srbiju“, u pitanju je samo srpski etnički prostor, različit od nacionalnog i državno-političkog koji se menjao kroz vekove.
Tako su u Rajkovac stigli i preci našeg čitaoca, prvo pod nadimkom Kijačari. Za njih se kaže da su starinom od Visokih Dečana, sa Metohije. Pre tri veka, neki od predaka ove familije zvali su se Gojko i Teofilo, a njihovi potomci su nastanili čitav ovaj kraj, Rajkovac, sela Mladenovac i Koraćica i neka druga. Oni sada nose druga prezimena, ali su srodni: Lukići, <đŽ>ivkovići, Milivojevići, Radojkovići, Gojkovići, Miletići. NJihova stara slava bio je Sv. Stevan, što je inače jedna od najstarijih srpskih slava u Staroj Srbiji. Stefan je bila titula srpskih pretendenata na presto i kraljeva: Stefan Nemanja, Stefan Dečanski, Stefan Prvovenčani. U stvari, titulu Stefan, uz ime, dobijali su srpski prinčevi u značenju „ovenčan“ krunom, to jest krunisan.
Kasnije, odvajanjem familija sa zajedničkim imenom Kijačari i razrođavanjem, neki su uzeli i Sv. Nikolu kao svoju krsnu slavu, kao vaši Stevanovići. Danas se to zaboravilo, ali su nekad naši stari vrlo dobro znali da slavu valja promeniti kako bi udaljeni srodnici stigli da makar na taj dan vide jedni druge i podsete se zajedničkog porekla.
Sama reč „kijača“ u Vukovom „Rječniku“ znači batina, koju su neki, naročito stočari, stalno nosili ili koristili prema potrebi, pa je tako neki predak koji se nije od nje rastajao po njoj dobio nadimak koji je ostao i potomcim
Stanković
Mirko Stanković, iz Hajdenhajma u Nemačkoj, gotovo telegrafski pita da li bi moglo sve kao u „Vestima“: nastanak i poreklo njegovog prezimena, odakle su doselili. Rođen je u Gospiću, ali je čitava familija, i očeva i majčina, iz Bunića, srez korenički, u Hrvatskoj. Slava je Sv. Nikola.
Kod M. Radeke, u „Karlovačkom vladičanstvu“, Stankovići su starosedeoci, i to pravoslavni, sa slavama Stevanjdan, Jovanjdan, đurđevdan, Nikoljdan, a ima ih i rimokatolika.
U „Plemenskom rječniku ličko-krbavske županije“, Stankovića ima u Buniću, Trnavcu i Kamenici (Korenica), u samoj Korenici, Otočcu i Kulici kod Ostrvice i u Ostrvici.
Interesantno je razmotriti pretpostavku čitaoca da je koren Stankovića od Klašnja (Klašnića), tim pre što su nastanjeni jedni uz druge, oko Korenice i u njoj. U pomenutom „Plemenskom rječniku“, Klašnići se navode samo u Širokoj Kuli i nadalje se upućuje na prezime Klašnja. Klašnja zato ima u ogromnom broju u mnogim mestima oko Korenice – Frkašiću (Bjelopolje), Grubušić, Gradina, Jasikovac, Kompolje, Krst, Ponor, Šeganovac, Vedašić, Vranovača – i u Melinovcu (Zavalje). Klašnje su samo razuđenije, ali brojčano nisu mnogo premoćnije od Stankoviće. Odnos u navedenoj oblasti je 52 prema 36 kuća. Osim toga, ne slave baš iste slave. Po Radeki, Klašnići slave đurđevdan i Jovanjdan, Klašnje samo đurđevdan. Kod Stankovića je to raznovrsnije.
Iako bi se moglo razmotriti i poreklo Stankovića od Klašnji, to nam se, ipak, ne čini dovoljno pouzdanim, tim pre što je poznato da su Stankovići bili organizovani hercegovački katun, pa je baš obrnuto, u njihovom sastavu bilo je raznih porodica, često nesrodnih, pa bi tu mogli da pripadaju i Klašnje. Sama reč klašnja, po Vukovom „Rječniku“, znači: u Kotoru – dugačke bele čarape, preko kojih se obuvaju debele čarape, u Lici su to natikače preko pantalona, ili devojačke šarene dokolenice ili, u Imotskom – loša čoja.
Grujić
Jedna od uopšte ređih porodičnih krsnih slava, Sv. Trifun (14. februara), u krajevima bogatog vinogorja, naročito od Velike Morave na istok (u ovaj prostor spadaju i Levač i Temnić), uključujući zapadnu Bugarsku, praznuje se kao seoska slava. Na dan Sv. Trifuna, s kojim je razvijen čitav posebni kult, reže se vinova loza pa ovaj praznik odnosno samog svetitelja, Sv. Trifuna (Tripuna), narodski nazivaju „Zarezojlo“, „Zarizoj“, „Orezač“…
Naš čitalac Dragan Grujić rodom iz sela češljeva Bara (kod Rabrova, opština Veliko Gradište), u predelu gde je takođe rasprostranjeno vinogradarsko praznovanje Sv. Trifuna – što i sâm spominje – ima upravo ovu porodičnu krsnu slavu. Grujića u ovom kraju ima i poreklom iz Vlaške, nekad povlašenih pa „odvlašenih“, odnosno opet posrbljenih, ali slave druge slave, dok su njegovi u današnje selo došli iz istočnijeg dela, iz Sene kod Kučeva. Kako je u ovoj oblasti, Negotinskoj krajini, veliki broj srpskih familija naseljen s Velikom seobom, krajem 17. veka, i to najviše sa Kosova i Metohije, pa ih i danas nazivaju „kosovcima“, ne bismo isključili pretpostavku da su i Grujići našeg čitaoca tako došli sa juga, možda i iz još daljeg Crnogorskog primorja i Krajine, upravo onako kako su, iz onamošnjih Šestana, došli Grujići (od kojih je bio i čuveni srpski državnik Jevrem) u šumadijsku Darosavu i još neka obližnja sela. Jedino što su oni uzeli drugu slavu, Sv. Jovana.
Suvajac
Iz Minhena nam piše g. Risto Suvajac, rodom iz Gornje Ilove kod Prnjavora, sada u Republici Srpskoj. Porodična slava njegovih je Sv. Trifun.
Pravoslavna crkva, među svojim vernicima u Bosni s kraja 19. veka, porodice Suvajac sa slavom Sv. Trifun beleži u selima Kaoci kod Srpca, Lepenica i Pribinić, kod Tešnja, i u Tešnju, u Smrtićima kod Prnjavora, kao i u samom Prnjavoru, zatim u Majevcu, kod Dervente. Isti popis beleži i familiju Suvarac u Galjipoljcima, kod Prnjavora, ali verujemo da je to omaška, odnosno da je i ona – Suvajac. Ispitujući mogućnosti nastanka ovog prezimena, shvatili smo da je „geografskog porekla“, nastalo prema prethodnom zavičaju, odnosno naselju iz koga su došli preci našeg čitaoca i tako se „našli“ u jednoj od Suvaja, sela u Pounju s tim nazivom. Na taj zaključak nas je navodila i krsna slava, a utvrdilo uverenje Vl. Skarića koji u to uopšte ne sumnja.
Pitanje je samo koje je ranije prezime imala ova familija? Među „trifunjštacima“ u Pounju, najbrojnija je familija Drljače, ali njih nije bilo u Suvaji (krupskoj, sada Gornja Suvaja), u parohiji Krnjeuša, u vreme popisa 1882, ali ih je bilo ranije, do 1856, kada je jedna grana prešla u dotle slabo naseljeni Risovac, a druga se uputila prema Srpcu, Derventi, Prnjavoru i Tešnju, zadržavajući staro krsno ime, ali s novim prezimenom, prema selu iz kojeg su potekli.
Porodice Drljač â su ranije živele u Vojevcu kod Donje Suvaje, a tu su se naselili iz Like, iz Vrhovine. „Imaju nekih vrlo tamnih sećanja da su im preci plovili kao mornari po dalekim zemljama“ – piše istraživač Pounja M. Karanović. Ako se ovaj podatak poveže sa krsnom slavom, Sv. Trifunom, zaštitnikom vinogradara, a vinogradi dobro uspevaju upravo primorju, mogli bismo pretpostaviti da su oni, zaista morem, došli sa obala današnje Albanije. A drugi njihov ogranak, preko Crne Gore, Kosova i Metohije, stigao je do istočne Srbije, gde ih nalazimo kao Grujiće g. Dragana.
Sveti Trifun – zaštitnik svih onih koji se vole
Početom februara, kad je zima još u toku, i ima manje seoskih poslova, i do posta ima još podosta, ima jedan blagdan koji bi trebalo da je mnogo poznatiji nego što jeste, a prethodi prazniku Sretenja. Sutra, 14. februara je Sv. mučenik Trifun, u vinorodnim krajevima Šumadije, Pomoravlja i zapadne Bugarske još od 16. veka poznat kao zaštitnik i slava vinogradara i gostioničara. To je dan kada se prvi put obrezuje loza, uz posebnu molitvu i blagoslov sveštenika. U nekim selima Srbije slavi se i kao zavetina, jer se smatra da Sv. Trifun štiti sela od grada i poplave, odnosno da je čuvar useva od raznih štetočina.
Ovaj svetitelj je živeo u trećem veku posle Hrista, kao siromašni seoski mladić koji je bogatima čuvao guske. Bio je veoma pobožan i „još od detinjstva je na njemu bila velika blagodat božja, te je mogao isceljivati bolesti i na ljudima i na stoci, i izgoniti zle duhove.“ Za ove njegove sposobnosti saznao je i tadašnji rimski imperator Gordijan čijoj ćerki Gordijani, koja jebila duševno poremetila, niko od najboljih lekara nije mogao pomoći.
Hrišćanska legenda kaže da se zli duh u njoj oglasio da ga niko ne može izagnati iz nje osim Trifuna. Ali, koji Trifun? Caru su dolazili mnogi tog imena, ali bez uspeha, sve dok, „po Božjem promislu“, u maloazijskoj Frigiji, ne pronađoše skromnog guščara Trifuna. Doveden u Rim, a kad je uspešno izlečio carevu ćerku, imperator ga je bogato nagradio. Bezazlen kako ga je Bog stvorio, Trifun je, usput, na povratku u selo, sve skupocene darove razdelio siromašnima i nastavio da živi kao i ranije, čuvajući guske, ali i u sve zdušnijim molitvama i pobožnosti. Znajući za njega i Božju milost kojom je zračio, novi car Dekije, veliki protivnik hrišćanstva, naredi da ga bace u tamnicu i na najveće muke. Ali, Trifunovu veru ništa nije pokolebalo pa je posečen mačem. I pred smrt, „Trifun se pomoli Bogu i predade dušu svoju Tvorcu svome, 250. godine“, napisao je vladika Nikolaj.
Po narodnim pričama, međutim, Trifun je bio grešnik. Ali, kad je u neznanju ubio čoveka koji je krenuo da skudi jednu devojku, što je, po narodnom shvatanju, još veći greh, Bog mu je oprostio. Zbog toga se smatra i prijateljem mladih i onih koji se vole, pa bi kod nas bilo primerenije da njegov praznik slavimo umesto pomodnog, Svetog Valentina.
Dok je u istočnim srpskim i pograničnim srpsko–bugarskim krajevima Sv. Trifun u pravilu samo seoska, kolektivna proslava vinogradara, u severo-zapadnoj Bosni i delimično u Lici nema ovog kulta ali je svetitelj slava mnogih porodica. Prema Šematizmu pravoslavne mitropolije i arhidijeceze Dabro-bosanske, iz 1882. godine, Sv. Trifuna su slavile mnoge familije u gotovo svim u parohijama.
U uvodnom tekstu knjige o slavama Srba u Bosni, sažimajući rezultate analize popisa slavara, đ. Janjatović kaže: „Sv. Trifun se kao slava najviše rasprostire severno od linije Prijedor-Banjaluka-Prnjavor-Derventa, zatim u srednjoj Bosni u tešanjskom protoprezviteratu, dok je u istočnoj Bosni vrlo retka.“
Nikako, međutim, ne tvrdimo da su sve te mnogobrojne familije koje slave Sv. Trifuna, makar i dalekih, zajedničkih korena. Ali njihova rasprostranjenost i upornost u čuvanju ove slave koja pada u oskudnom periodu, kad je mnogima odavno sasvim ponestalo mrsa, a nije posna, i domaćini je spreme najbolje što mogu – zaslužuje posebno istraživanje. U svakom slučaju, neka im je srećna njihova krsna slava, Sv. Trifun a neka je srećno i svima koji se vole.
