Savremena Lužička Srbija je deo nekada moćne slovenske države, koja se na zapadu graničila sa nemačkim državama a na istoku sa Poljacima i česima
Svi znaju da na Balkanu postoji srpski narod, ali ne znaju svi da su balkanski Srbi zapravo južni Srbi i da postoje još i severni – Lužički Srbi. Nemci ih zovu vendima ili sorabima, ali ne zna baš svaki Nemac da su mnoge nemačke gradove, pored ostalog i prestonicu Nemačke Berlin, osnovali Sloveni – Lužički Srbi. Lajpcig, Cvikau, Altanburg, Drezden nekada su se zvali drugačije – Lipsk, Cvikov, Stargrad, Drezna. Asonanca sa ruskim jezikom ne treba da čudi, pošto niz istraživača smatra da Lužički Srbi ne samo da su svoje preseljenike dali Balkanu, gde se danas nalazi savremena Južna Srbija već i istoku – zemljama buduće Kijevske Rusije. S.D. Prjamčuk, ruski istraživač istorije i kulture Lužičkih Srba, Srbolužičnin, predstavnik Društva prijateljstva Rusa sa Lužičanima – Lužičkim Srbima u Polabskoj Nemačkoj“, primećuje da su sa južnih obala Baltičkog mora na istok krenula dva talasa Slovena: Kriviči, koji su osnovali Smolensk, Polock, Vitebsk, Pskov i Sloveni koji su stvorili Novogorod i naselili se u Gornjem Povoložju. Radimiči i Vjatiči došli su od Ljaha“.
Lužičani su reliktni slovenski etnos, koji živi na teritoriji savremene Nemačke (u zemljama Brandenburg i Saksonija). Savremena Lužička Srbija je odrezak nekada moćne slovenske države, koja se na zapadu graničila sa nemačkim državama, a na istoku – sa Poljacima i česima, uključujući i dobar deo savremene Poljske. Došli od Ljaha“ zapravo je značilo da su se lužički preseljenici pokrenuli u stranu Rusije preko Poljske. Usput su mnogi od njih, naročito lužički katolici, ostajali na poljskoj teritoriji menjajući nacionalni identitet i pretvarajući se u Poljake, ali je određeni deo nastavio da sebe smatra Srbolužičanima ponavljajući u neku ruku sudbinu svojih rođaka – Kašuba, omanjeg slovenskog etnosa na severu Poljske, u Kašubiji. Kašubi su pružali otpor poljskom uticaju i dugo vremena nisu želali da menjaju svoju nacionalnu pripadnost. Međutim, danas su Kašubi, koji su u davna vremena uporno ratovali protiv Poljaka, praktično i sami postali Poljaci, jer je etnička distanca između Kašuba i Poljaka izuzetno mala. Ali to nije smetalo Poljacima da proteraju mnoge Kašube zajedno sa nemačkim naseljenicima van granica Poljske posle Drugog svetskog rata. Od danas poznatih pripadnika Kašuba mogli bismo navesti poljskog premijera Donalda Tuska.
TIHA ASIMILACIJA Danas Lužičana ima svega oko 60 hiljada, ali svi od tih 60 hiljada Srbolužičana ne govori srbolužički jezik. Mnogovekovno susedstvo sa germanskim i skandinavskim narodima – od Nemaca do Danaca – doprinosilo je asmilacionim procesima, usled kojih preci nekada borbenog plemena Lužičana, koji su se sa oružjem u rukama borili za svoju nazavisnost protiv danskih i nemačkih vitezova, polagano prepuštaju svoje pozicije u tihoj i neprimetnoj humanitarnoj borbi“. Stepen intagracije mladih Lužičana u nemačko društvo toliko je visok da praktično svi oni od mladih godina prelaze na nemački jezik. Pored toga, Lužičani su još po pravilu luteranci i katolici, tojest pripadaju glavnim konfesijama Nemačke rastapajući se u ukupnoj masi verujućih.
Tokom mnogih vekova Germani su se starali da uguše Lužičke Srbe i izbrišu sa lica zemlje svako sećanje na njihovo postojanje. Zabranjivano je da se koristi lužički jezik čak i u ličnom komuniciranju i da se obeležavaju lužički praznici. Sve je veći broj Srba Lužice prelazio na nemački jezik. čak i mnogi nosioci Nemačke kulture su se odnosili prema Lužičanima sa prezrenjem. U 16. veku Martin Luter ih je označavao kao najgori od svih naroda“ i predskazivao da kroz 100 godina od njihovog jezika neće ostati ni traga.
Sa dolaskom nacista na vlast život Lužičkih Srba pretvorio se u pakao. Hitler ih je proglasio srbojezičkim arijevcima, koje treba vratiti na koloseke Trećeg rajha. One koji nisu želeli da stanu na te koloseke trpali su u koncentracione logore. A 1945. godine mnoge Lužičane koji su se povlačili pod naletima Crvene armije hitlerovci su nasilno uključivali u redove folksšturma. Dolazak sovjetskih vojnika Lužičani su dočekali sa radošću i izrazili želju da se prisajedine čehoslovačkoj obrativši se sovjetskoj vladi da pruži garancije bezbednosti za buduću Lužičku autonomiju. Staljin nije želeo da otkida komad zemlje od DR Nemačke, zemlje prijateljske Sovjetskom Savezu, pa su tako nade Lužičana ostale na papiru.
Ne možemo reći da se danas nemačka vlada ne brine o očuvanju lužičke kulture. Previše su patnji naneli zapadnom slovenstvu Germani, i zvanične vlasti trude se da izglade tu istorijsku nepravdu. U Nemačkoj se nekoliko instituta i društvenih organizacija bavi istraživanjem istorije i kulture Lužičkih Srba, proučavanjem njihovog jezika i tradicija. U mestima u kojima kompaktno žive predstavnici srbolužičke nacionalnosti svi natpisi su dvojezični – na nemačkom i srbolužičkom jeziku. Srbolužičani imaju svoj radio, svoju literaturu i medije. Ali svi ti napori neće spasiti Lužičane od nestanka: sredinom 20 veka njih je bilo preko 150 hiljada, a danas – najviše 60 hiljada!
Šta Lužički Srbi imaju zajedničko sa Rusijom osim zajedničkog slovenskog porekla? Ispostavlja se da nas objedinjuje još dosta toga. Među Lužičanima, kao i među Rusima, uvek su bila popularna imena Mihail, Petar, Andrej, Stanislav, Pavle, Jurij, Marija. Kako piše S.D.Prjamčuk, u Rusiji je bilo poznato da postoji lužički narod još krajam 17. veka. A 1697. godine imperatoru Rusije Petru Prvom, koji je prolazio kroz Polabsku Srbiju za vreme Velike ambasade“ u Zapadnu Evropu, u Drezdenu (Drezni) lužički filolog Mihail Frencelj (1628-1706) je u ime Lužičana poklonio nekoliko svojih knjiga na lužičkom jeziku“. On je napisao Petru Prvom i sledeće: Najsvetlijem i najsnažnijem Caru, nepobedivom imperatoru i velikom knjazu, milostivom gospodinu, caru Kazanskom i Astrahanskom, svemoćnom knjazu mnogih zemalja i mnogih miliona podanika, koji govore našim srpskim ili sarmatskim jezikom, koji je svojim dolaskom usrećio Polabsku Srbiju – Saksoniju i Drezden, koji su osnovali Lužičani. Ruska zemlja je veliko i prostrano carstvo, tako da veliki car moćno vlada od litvanskih granica i od Kaspijskog mora do samog Ledenog okeana i do granica carstva tatarskog. Nama, Lužičanima, takođe je poznato iz istorije da vaše carsko visočanstvo sa svim svojim podanicima pripada i grčkoj pravoslavnoj religiji od 989. godine. Pošto Rusi – Moskovitjani govore na našem srpskom – slovenskom jeziku, ja pokorno darujem najmilostivijem caru vendske ili srpske svete knjige koje sam ja preveo i izdao u korist srpskog naroda, i pokorno molim da ih odnesete u vašu Rusiju kako bi Moskovitjani iz njih saznali da istinska i apostolsko-luteranska religija cveta u Polabskoj Srbiji kod Lužičkih Srba“.
RUSI I LUŽIčKI SRBI Sudbina Lužičana uvek je interesovala ruske diplomate, naučnike i književnike. Ambasador Ruske imperije u Konstantinopolju J.Novikov je odbranio magistarsku disertaciju na temu srbolužičkog jezika. Poznati slavista iz 19. veka I. Sreznjevski je proučavanju lužičkih jezika posvetio više godina, a istoričar A.I.Turgenjev je, putujući po Nemačkoj, pisao roditeljima (citat po S.D.Prjamčuku): Ruskom Slovenu Lužica i Pomorjanija treba da budu interesantniji od Italije: zato što je u Italiji živeo narod nama apsolutno tuđ, a ovde u Lužici i Pomorjaniji sve odiše slovenizmom, mi ovde nalazimo tragove drevnih predaka naših i u potomcima njihovim, Lužičkim Srbima, i Kašubima – pomorjanima vidimo još neke ostatke drevnih slovenskih manira i običaja. Kupili smo Bibliju i neke druge vendske lužičke knjige i trudićemo se da sakupimo Biblije na svim slovenskim dijalektima“.
Jedan od ideologa preporoda srbolužičkog naroda Jan Smolar, slovenofil i poklonik Rusije, 1859. godine otišao je u Peterburg da bi se sastao sa svojim ruskim istomišljenicima. Zatim je boravio u Rusiji još dva puta. Smolar je od strane ruske vlade odlikovan ordanom Svete Ane drugog stepena za naučne zasluge i izabran je za dopisnog člana Harkvskog univerziteta. Saborci J.Smolara takođe su sa nadom gledali u Rusku imperiju videći u njoj zaštitnicu slovnstva.
Godine 2006, za vreme posete Vladimira Putina Nemačkoj, lužička javnost mu se obratila pisamenom molbom da poseti Lužicu. Nažalost, program posete određivao je domaćin (vlasti Nemačke) i Putin nije mogao da po sopstvenoj inicijativi unosi korekcije u program posete.
Na teritoriji Zajednice Nezavisnih Država (ZND) danas živi priličan broj potomaka Lužičana, čiji su preci pre mnogo stoleće krenuli preko Poljske dalje na istok – u Litvaniju, Belorusiju, Rusiju i na Ukrajinu. Velika većina njih već je do tog vramena smatrala sebe Poljacima iako su oni u stvari bili popoljačeni Srbolužičani. Vremenom su se ti ljudi počeli identifikovati kao Litvanci, Belorusi, Rusi i Ukrajinci. Tako se dogodilo sa predstavnicima prezimena Menj, Guljevič, Smolar, Gorčinski, Navka. Prezime Guljavič se danas smatra iskonski beloruskim a prezime Smolar iskonski ukrajinskim, dok prezime Gorčinski važi za iskonski poljsko.
Autor himne Lužičkih Srba i klasik Srbolužičke literature Handrij Zejler (1804-1872) napisao je izvanredan tekst Gde je srpski rodni zavičaj?“, u kome je postavio pitanje gde je otadžbina Srba – u Pruskoj, Litvaniji, češkoj, Poljskoj, na Balkanu ili u Rusiji (na svim tim terirorijama danas žive potomci Lužičana). Na kraju sam Zejler daje odgovor na svoje pitanje, da se otadžbina Srba prostire od obala Labe (Elbe) i Dunava do Crnog mora i Kamčatke. Zato se Rusija nipošto ne bi trebala okretati od Lužičkih Srba, već naprotiv, treba da doprinosi procvatu srbolužičke kulture, da proučva istoriju tog naroda i njegove običaje. Uz to, mnogi koji vode poreklo iz Lužičke Srbije, ušli su u strukture vlasti Nemačke. Na primer, Amerikanci brižljivo i nenametljivo pokušavaju da potčine sebi rusinski pokret Zakarpatja, koji je sada proruski raspoložen. U SAD deluje Karpatsko-rusinski naučni centar, koji održava tesne veze sa profesorom Univerziteta u Torontu (Kanada) Polom Magočijem, etničkim Rusinom, koji se nalazi na čelu katedre ukrajinistike, a neki visoki političari i činovnici SAD imaju rusinsko poreklo, na primer Mark Singel, guverner države Pensilvanije iz redova Demokratske partije SAD ili Tom Ridž, guverner Pensilvanije od 1995. do 2001. godine iz redova republikanaca. Danas su u češkoj i Poljskoj stvoreni kulturni centri koji objedinjuju istraživače srbolužičke istorije i tradicija jer je poznato da je Varšava uvek težila da u Lužičkoj Srbiji ima snažnu slovensku pozadinu“ na nemačkoj teritoriji. Naročito su aktivno Poljaci sarađivali sa Lužičanima za vreme Drugog svetskog rata. U aprilu 2009. godine deputat poljskog Sejma Anžej Gurski obratio se MIP Poljske sa zvaničnom preporukom da se aktivnije sarađuje sa Srbolužičanima i češće Berlinu postavlja pitanje o očuvanju njihove kulturne samobitnosti.
Rusija je najveća slovenska država u svetu i ona ne bi smela da okrene leđa malobrojnom slovenskom narodu u dalekoj Nemačkoj, tim pre što u samoj Rusiji živi nekoliko hiljada potomaka Srbolužičana. Nadajmo se da će srbolužički narod umeti da sačuva svoj jezik i svoju kulturu jer, kako je govorio nemački filosof, poklonik lužičke kulture Johan Gerder, narodi su Božje misli“.
