O izložbi su govorili: njegovo preosveštenstvo episkop austrijsko-švajcarski g. Andrej, prof. dr Anika Skovran, Zlatimir Selaković, predsednik Srpske pravoslavne crkvene opštine u Trstu i dr Miroslav Perišić, direktor Arhiva Srbije.
Vladan Vukosavljević, ministar kulture i informisanja, je naveo da je Ministarstvo kulture i informisanja u izradi Strategije razvoja kulture naglasilo značaj srpskog kulturnog prostora na kom je srpski narod tokom istorije ostavljao tragove, a čija je severozapadna granica Trst. Glavni zadatak i obaveza arhiva u Srbiji je da taj kulturni prostor čuvaju, označavaju i neguju. Ministar Vukosavljević je istakao da arhivistika spada u temelj kulturnih aktivnosti jednog naroda i da su arhivisti graničari i unutrašnjih i spoljnih granica srpskog kulturnog prostora.Govoreći o životu Srba u Trstu dr Miroslav Perišić je okarakterisao Trst kao jedno od najznačajnijih duhovnih središta Srba van Srbije, gde se javljaju začeci srpskog građanstva. Srbi u Trstu su bili posrednici između zapadne kulture i Balkana, a Trst se nalazio u srednjeevropsko-balkanskom kulturnom krugu u kojem je tekla istorija Srba, u kojem se oblikovala njihova kultura i formirao njihov nacionalni identitet u novom veku. Istorija Srba u Trstu sačuvana je u Arhivu Srpske pravoslavne crkvene opštine zahvaljujući svesti ondašnjih dalekovidih Srba koji su još 1793. godine ustanovili Pravila o urednom vođenju dokumentacije.
Zlatimir Selaković, predsednik Srpske pravoslavne crkvene opštine u Trstu je istakao da je ove godine proslavljeno 260 godina postojanja srpske zajednice u Trstu naglasivši značaj srpske zajednice za razvoj ovog grada. Zahvalio je u ime 7.000 Srba koji danas žive u Trstu na velikom zalaganju Republike Srbije, Ministarstva kulture i Arhiva Srbije čiji rad u Trstu traje već četiri decenije.
Njegovo preosveštenstvo gospodin Andrej, episkop austrijsko-švajcarski, govorio je o životu Srba u dijaspori i njihovom kulturnom stvaralaštvu, kao i o međusobnoj podršci za očuvanje kulturnog nasleđa.
Prof. dr Anika Skovran, istoričar umetnosti, je istakla da je Trst za istoriju Srba u 18. i 19. veku značio evropski i svetski domet u kulturi i trgovini. Trst je zahvaljujući dobrim vezama sa Austrijom preuzeo ulogu glavnog grada Mediterana i Evrope, u kom su Srbi imali značajnu ulogu u trgovačkim poslovima, pomorskom saobraćaju i drugim delatnostima.
U umetničkom delu programa nastupili su pojci Crkve Svetoga Save u Beču koji su otpevali Himnu Svetog Spiridona i Jasmina Janković, pijanistkinja, koja je izvela kompozicije za klavir Mileve Konstantinović rođ. Opuić, velike dobrotvorke Srba u Dubrovniku i Trstu.
Otvaranju izložbe su prisustvovali: Ljubomir Maksimović, potpredsednik SANU, Davide Skalmani, direktor Italijanskog instituta za kulturu, Enrike Kamačo Garsia, direktor Institua Servantes, Aleksandra Fulgosi, pomoćnica ministra kulture, Mile Bjelajac, direktor Instituta za noviju istoriju, Dragoslav Mihailović, akademik, Milomir Marić, glavni urednik televizije Hepi, Milorad Vučelić, direktor i glavni urednik lista Pečat, Nebojša Bradić, urednik kulturno-umetničkog programa RTS-a, Ljubiša Ristić, pozorišni reditelj, Aleksandar Acović, predsednik Krunskog veća, Dragan Džajić, sportski radnik.
Izložba je rezultat dugogodišnje saradnje Arhiva Srbije, Srpske pravoslavne crkvene opštine u Trstu, Generalnog konzulata Republike Srbije u Trstu i ustanova kulture grada Trsta, a nastala je na osnovu rada stručnjaka Arhiva Srbije na zaštiti i istraživanju arhivske građe Arhiva Srpske pravoslavne crkvene opštine u Trstu.
Izložba je koncipirana u više tematskih celina koje svedoče o istoriji srpske zajednice u Trstu, građenju dve crkve, srpskim palatama, srpskom pravoslavnom groblju Sveti Đorđe, uglednim srpskim porodicama, Srpskoj školi Jovan Miletić, Horu Crkve Svetog Spiridona, Biblioteci i Arhivu Srpske pravoslavne crkvene opštine, o duhovnicima, književnicima i vladarima čija je delatnost uticala na kulturu Srba u Trstu u periodu do 1751. do 1914. godine. Predstavljeni su istaknuti Srbi koji su imali značajnu ulogu u privrednom životu i urbanističkom razvoju Trsta, kao i u dobrotvornom radu, a značajan deo izložbenog prostora je posvećen Crkvi Sv. Spiridona – od podizanja prve građevine u 18. veku do arhitekture novopodignute crkve, projekata, planova, skica i crteža detalja crkve. Na printovima velikog formata predstavljena je riznica Crkve Sv. Spiridona (jevanđelja, ikone, krstovi, putiri, kandila, kadionice).
Posetioci imaju priliku da vide originalna dokumenta iz Arhiva Srbije – memoare prote Mateje Nenadovića u kojima su sadržani podaci o prikupljenoj pomoći Srba u Trstu srpskim ustanicima 1806. godine, diplomatske izveštaje srpskih diplomatskih predstavnika u Trstu, stranu štampu o događajima u Srbiji, kao i knjige iz fonda Stare i retke knjige Biblioteke Arhiva Srbije.
Predstavljena su i dokumenta koja se čuvaju u Arhivu Srpske pravoslavne opštine u Trstu među kojima su: Povelja carice Marije Terezije iz 1751. godine na osnovu koje je zasnovan rad Srpske pravoslavne crkvene opštine u Trstu, popisi doseljenih Srba u Trst u 18. veku, dozvola iz 1759. godine da se umrli pravoslavci mogu javno sahranjivati, ugovori s kraja 18. i početka 19. veka sa srpskim učiteljima u Trstu, izveštaji o radu, planovi i programi rada Srpske škole Jovan Miletić od 1792. godine pa na dalje, pisma koja su Srpskoj pravoslavnoj crkvenoj opštini uputili Vuk Stefanović Karadžić, Joakim Vujić, Lukijan Mušicki, Pavle Solarić, Josif Rajačić, kao i stare i retke knjige koje se čuvaju u Biblioteci Srpske pravoslavne crkvene opštine.
Postavku prati studija na preko 480 strana, bogato ilustrovana, koju su priredili Jelica Reljić i Miroslav Perišić.
Autori izložbe su: Jelica Reljić, Miroslav Perišić i Ana Kos Vujović.
Izložba će biti otvorena do 14. marta 2017. godine.
