Samo jasnim nacionalnim razdvajanjem Crnogoraca i Srba moguće je obezbijediti opstanak Srba na tom prostoru i crnogorski ideološki projekat učiniti dugoročno neodrživim
Naša intelektualna elita, čast rijetkim izuzecima, nakon raspada Jugoslavije tumara po ruševinama dva prethodna vijeka srpske istorije šireći komemorativno-defetističku psihologiju. S jedne strane, ona još uvijek robuje ideološkim stereotipima minulih vremena, a s druge strane, njen značajan dio se denacionalizuje i šićardžijsko-konvertitski prilagođava politici globalnih centara moći. Kod nas Srba se iz javne svijesti, naročito u intelektualnim krugovima, bezmalo izgubio osjećaj lične odgovornosti za opšte dobro. Među srpskim intelektualcima sve je manje Kočića, da u najtežem trenutku saopšte vjeru u nacionalnu ideju: Gore nad nama srpsko je nebo/ Na njemu srpski sjedi Bog/ Oko njeg Srbi anđeli stoje/ Dvore Srbina Gospoda svog.
Romantičari iz Vojvodine, a među njima posebno Laza Kostić Kostić – zaneseni dalekim ehom crnogorskih bojeva s Turcima, koji su za njih bili dostojni pjesničke hvale i prekora obrenovićevskoj Srbiji što ne čini juriš za brata svog – zaslužni su što je stvoren mit o Crnoj Gori kao Srpskoj Sparti
ROMANTIčARSKI MIT O CRNOJ GORI
U epohi nacionalnog romantizma stvoren je mit o Crnoj Gori kao Srpskoj Sparti. Njegovi tvorci su naši romantičari iz Vojvodine, koja je, kao što znamo, tada bila u sastavu Austrougarske monarhije. Radičević, Zmaj, Jakšić, Kostić… ko će ih sve pobrojati! To se događalo u periodu kada su Srbijom vladali Obrenovići, koji su, s jedne strane, bili sve samo ne romantičari i koji su, s druge strane, u spoljnoj politici bili okrenuti Austriji. Naši pjesnici iz Srpske Atine stoga nijesu imali povjerenja u Obrenoviće. Isto kao što i mi danas ne vjerujemo zvaničnom Beogradu koji vodi politiku dodvoravanja onima što su nas bombardovali i što i dalje nemilosrdno gaze po našim nacionalnim interesima. Obrenovići, opet, nijesu mogli imati oslon na Rusiju iz prostog razloga što je ruska politika na Balkanu u to vrijeme bila probugarska, što je direktno ugrožavalo srpske nacionalne interese u Staroj Srbiji. Knjaževina Crna Gora je, međutim, sve do Majskog prevrata i dolaska Petra Karađorđevića na presto, bila naslonjena upravo na Rusiju. Sanstefanski mirovni ugovor, potpisan u korist Bugara, a na štetu Srba, čija korekcija je obavljena na Berlinskom kongresu kada su i Srbija i Crna Gora stekle međunarodno priznanje, pokazao je svu složenost međunarodne pozicije Srbije toga vremena.
U takvim okolnostima Crna Gora je srpskim romantičarima iz Vojvodine bila logična inspiracija. S njom nijesu imali fizičkog dodira u mjeri koja bi im otkrila svu njenu suštinu i njenu vancivilizacijsku golotinju, pa ju je daleki eho njenih bojeva s Turcima činio dostojnom njihove pjesničke hvale i prekora obrenovićevskoj Srbiji što ne čini juriš za brata svog. Srpski romantičari su Crnu Goru tada okovali u zvijezde. Ona je za njih bila ponosito st’jenje, pokosovski zbjeg, srpske krune drago kamenje. Lovćen je postao Olimp Srpstva, a Crnogorci zatočnici kosovske misli. I taj površni romantičarski stereotip kod naše intelektualne elite traje do naših dana. Naši intelektualci danas se čude šta se to desilo sa Srpskom Spartom, kako je moguće da se ona odriče Kosova i predaka, srpskog jezika i ćirilice, kako je moguće da je Srpska Crkva na njenom tlu izložena gonjenju? Njihov odgovor na ta pitanja je isuviše površan i on glasi: uzrok je đukanovićeva vlast, koja je korumpirana i ucijenjena od strane svjetskih moćnika. Problem je, nažalost, mnogo dublji. Takva đukanovićeva vlast nije uzrok nego je posledica.
Valjalo bi se zamisliti nad činjenicom da najznačajniji Srbi tih vremena iz crnogorskog najbližeg okruženja nijesu nimalo romantičarski doživljavali Crnu Goru i Crnogorce. Stefan Mitrov Ljubiša, na primjer, kad piše o Crnogorcima, piše o njihovoj krađi i prekrađi crkvenih zvona po Paštrovićima. Arhimandrit Nićifor Dučić je proglašenje Crne Gore za knjaževinu 1851. okarakterisao riječima: Eto nove nesreće srpskome narodu! Nekoliko decenija kasnije Jovan Dučić je o svom trošku u Trebinju podigao spomenik Njegošu, ali u njegovim djelima nećete naći ni slova u slavu Crne Gore. To nije slučajno. Nijedan Bokelj, nijedan Hercegovac, nijedan Paštrović niti Brđanin nije ostavio pisani trag o Crnoj Gori i Crnogorcima koji bi bio podudaran sa stavovima srpskih romantičara iz Vojvodine. Jedan od rijetkih znamenitih Srba koji je zapazio tu činjenicu i javno o njoj progovorio jeste Miloš Crnjanski.
I sam Njegoš, koji je Gorskim vijencem prestvorio kosovsku legendu i Kosovo popeo za još jedno nebo, ostavio je pisane tragove o plemenskom zlu crnogorskom
O Crnoj Gori i Crnogorcima niko nije objektivnije pisao od Svetog Petra Cetinjskoga. Vi ste od Boga odstupili i straha božija izgubili, vi ste grehotu i sramotu zaboravili, vi za dušu i poštenje ne mislite, vi se ne možete krvi bratske nasititi, vaša slava, vaše poštenje, vaša pohvala i dika i vaše junaštvo stoji u vašu domaću rat i neslogu, u koju svoju najvišu sreću i radost nahodite, pisao je cetinjski čudotvorac Katunjanima maja 1822. godine uz gorki zaključak da istini i pošten čovjek ne ima među ovim narodom mjesta. Ovim tonom pisane su sve njegove poslanice. Da bi razumjeli šta se danas događa sa Crnom Gorom neophodno je dati pošten odgovor na sledeće pitanje: Jesu li ovi ljudi kojima se na ovakav način obraćao Sveti Petar Cetinjski bili bliži razbojnicima, ili zatočnicima kosovske misli? I sam Njegoš, koji je Gorskim vijencem prestvorio kosovsku legendu i Kosovo popeo za još jedno nebo (M. Bećković), ostavio je pisane tragove o plemenskom zlu crnogorskome. Tako on u pismu proti Georgiju Nikolajeviću iz 1850. piše o posledicama crnogorske izopštenosti iz civilizacije: Ta svešteni edem da je ovakva sudbina postigla, bi se već zla prepunio i zlom otrovao. Crnu Goru je svakojako zlo pratilo, u njoj malo poprijed nije smio ni Evropejac svobodno ući, nego su se krijući uvukovali, kao što se kradom uvukuju po konopima u brodove trgovačke evropejski pacovi te se preseljavaju iz Evrope u Ameriku… Crna Gora je samo zlo kako je zli narok goni, i ja koji sam njen sin ne mogu joj ime proizreći što se neću zgroziti.
Njegošev naslednik Danilo odgovoran je za stvaranje crnogorske nacije. U cilju realizacije te svoje namjere ovaj knjaz nije birao metode. Počeli su krvavi progoni neistomišljenika i zatiranja čitavih bratstava i porodica
ZATIRANJE SRPSKOG IDENTITETA
U takvoj, dakle, Crnoj Gori Njegoševom nasledniku Danilu je godinu dana kasnije palo na pamet da pravi državu i da se proglasi za svjetovnog vladara. Uzalud ga je narodni pametar Sula Radov upozoravao: Gospodare, što će brod u kamenicu? I to je, a ne komunistička revolucija (kako to stereotipno misli naša intelektualna elita), bio ključni trenutak u stvaranju crnogorske nacije. U cilju realizacije te svoje namjere Zeko Maniti (tako su knjaza Danila zvali podanici) nije birao metode. Počeli su krvavi progoni neistomišljenika i zatiranja čitavih bratstava i porodica. I danas se u Crnoj Gori dobro pamte njegovi zločinački pohodi na Kuče i Bjelopavliće, kao i zatiranje bjelopavlićkog bratstva Kadića, u režiji njegovog brata vojvode Mirka Petrovića. Marko Miljanov je u djelu Pleme Kuči u narodnoj pjesmi i priči zapisao kako su kučki nevoljnici polovćenskim ubicama koji su im klali starce, žene i djecu u kolijevkama, dovikivali iz zbjegova: Ne udri brata Srbina, Crnogorče, crn ti obraz ka ti i jest, mimo braće. Vasojevićki vojvoda Miljan Vukov Vešović, piše 12. decembra 1870. kraljevskom namjesniku u Srbiji Jovanu Ristiću: Knjaz opravdano sumnja i drži da sam ja most između Srbije i Crne Gore. Isti taj knjaz, i kasnije kralj Nikola, gonio je stanovništvo novopripojenih teritorija da nosi crnogorsku dvorsku nošnju sa kapama na kojima je pisalo N. I (Nikola Prvi), da zbore podlovćenskim katunskim govorom, a Srpsku gimnaziju u Pljevljima, osnovanu pod turskom okupacijom 1901. je odmah, nakon uspostavljanja crnogorske vlasti 1913. preimenovao u Kraljevsku crnogorsku državnu gimnaziju. Sintagmu terazijski Crnogorci, koju danas obilato eksploatišu đukanović i njegovi ideološki saborci u Podgorici, prvi je upotrebio upravo knjaz Nikola u vrijeme tzv. Bombaške aferes početka dvadesetog vijeka. Šta je sve to, ako nije utjerivanje crnogorske posebnosti u odnosu na ostale Srbe?
Istina, ta danilovsko-nikolinska državotvornost jeste bila utemeljena na srpskom narodnosnom osjećanju, ali isto tako i još više na ideologiji podlovćenskog nadsrpstva, koja je oblikovana upravo na matrici srpskog nacionalnog romantizma iz Vojvodine. Cilj je bio obezbjeđivanje prednosti za cetinjski u odnosu na beogradski dvor, u trenutku neminovnog ujedinjenja Srba u jednu državu. Zbog toga je Nikola stalno govorio da Crna Gora ima istorijsko pravo na prvjenstvo u Srpstvu. Tu ideologiju, koja je kasnije prerasla u mentalitetsku osobinu značajnog dijela stanovništva Crne Gore, najbolje je definisao Milovan đilas u romanu Crna Gora sledećim riječima: Srbin sam Crnogorac. Srbin sam jer sam Crnogorac. Nijesam Crnogorac što sam Srbin, nego Srbin što sam Crnogorac. Mi Crnogorci, mi smo so Srpstva. A pošto su so Srpstva, to onda logično znači i da moraju biti povlašćeni u Srpstvu, štaviše da je njihovo neotuđivo pravo da vladaju Srpstvom! To je bila suština ideologije cetinjskog dvora – interes lične vlasti iznad svake realnosti. Kakva pretencioznost, kakva megalomanska ambicija! Nijesu, dakle, Crnogorci sami po sebi bili nosioci kosovskog zavjeta, nego su takvi bili zbog toga što je u datom istorijskom trenutku tako htio njihov Gospodar. Jer, Crnogorci se, budući da nikad u istoriji nijesu uspjeli da uspostave građanski sistem vrijednosti, bez Gospodara ne mogu ni zamisliti. Zato se nikad u crnogorskoj istoriji nije desila smjena vlasti na izborima. Ta psihologija lako se u naše vrijeme, uz podrazumijevajuću pripomoć inostranih centara moći, pretvorila u svoju suprotnost. Od nadsrba do antisrba – to je putanja istorijskog klatna današnjih crnogorskih konvertita.
1918. naši preci su samovoljno ukinuli crnogorsku državu, zbog toga što im je istorijsko iskustvo nedvosmisleno pokazalo da je crnogorska državotvorna ideja – ideja civilizacijske nemoći. Ta Crna Gora nije, prije svega, imala ekonomsku podlogu državnog suvereniteta, pa se kao takva zaista i pokazala kao brod u kamenicu. Samim tim ona nije mogla imati odgovore na ključna civilizacijska pitanja toga vremena. Ona je bila zaostala i totalitarna tvorevina, bez institucija, osuđena na civilizacijsko nazadovanje. Sve to je, a ne nikakva beogradska velikosrpska zavjera, dovelo do njenog urušavanja. Uostalom, sve to se jasno vidi iz teksta odluka Podgoričke skupštine. Takva civilizacijska nemoć ideje cetinjske državotvornosti učinila je nemogućim i proces prirodnog formiranja crnogorske nacije, pa je njeno oblikovanje u dvadesetom vijeku, iz svima znanih razloga, nastavljeno revolucionarnim komunističkim nasiljem obnavljanja iste takve Crne Gore, sa snažnim i beskompromisnim otklonom od vjekovne srpske integralističke tradicije. Pasja groblja i Zidani mostovi su logičan nastavak utjerivanja crnogorske posebnosti iz vremena Zeka Manitoga. Logičnu kulminaciju tog nasilja doživljavamo danas, kada je crnogorska država krenula u proces konačnog uobličavanja crnogorskog na bazi brutalnog zatiranja srpskog identiteta, po obrascu: crnogorska država-crnogorska nacija-crnogorski jezik-crnogorska crkva.
Srbin sam Crnogorac. Srbin sam jer sam Crnogorac. Nijesam Crnogorac što sam Srbin, nego Srbin što sam Crnogorac. Mi Crnogorci, mi smo so Srpstva: Milovan đilas u romanu Crna Gora
DINARSKI KOZARI I NOVOCRNOGORCI
Dobra je, ali bojim se i parolaška, poruka predsjednika naše matične države da Srbija treba da bude lider u regionu. Srbija zaista može da bude lider u regionu, ali to nikako ne može biti sve dok bude vodila ovakvu politiku prema srpskom narodu van njenih granica. Regionalnu snagu Srbiji danas mogu dati jedino Srbi van njenih granica, jer samo preko njih u ovakvim okolnostima ona može ostvarivati snažan regionalni uticaj. Postojanje Republike Srpske, kao i trećine stanovništva srpske nacionalne pripadnosti i dvotrećinski većinske srpske jezičke zajednice u Crnoj Gori, samo po sebi znači da Srbija drži ključ regionalne stabilnosti u svojim rukama. Srpski potencijal u nametnutom crnogorskom državnom okviru, kao što pokazuju ove brojke, izuzetno je veliki, ništa manji od srpskog potencijala u nametnutoj BiH. Odrekne li se, ne daj Bože, Srbija svoga naroda u Crnoj Gori i Republici Srpskoj, ni sama neće imati budućnosti. U toj varijanti nastaviće se dalje komadanje srpskih etničkih teritorija i svođenje Srbije na nekadašnji beogradski pašaluk. Takva Srbija bila bi beznačajna i nemoćna državna tvorevina. I u toj priči leži istorijska odgovornost naše intelektualne elite. Stoga je po našu nacionalnu budućnost mnogo opasna priča istaknutog člana SANU, koji Srbe van sliva tri Morave posprdno naziva dinarskim kozarima. Na taj način on liječi njegove golootočke frustracije i srpsko ime svodi na Pomoravlje. Iako ima istine u njegovim tvrdnjama da su dinarski Srbi u dvadesetom vijeku nanijeli mnogo problema Srbiji, ništa manju važnost od te istine nema činjenica ko tu istinu saopštava. Nijesu li ti Dinarci bili njegovi ideološki istomišljenici, saborci i drugovi? Ne bi li onda bilo logično da je on bio njihov protivnik, a ne saborac i jednomišljenik? Bog nam je svjedok, ne voli on Pomoravlje više od bilo koga od nas ovdje prisutnih. Njegovi lični životni porazi su nažalost i naši nacionalni porazi, pa bi bar zbog naših potomaka bilo dobro da on i njemu slični konačno priznaju da su poraženi i da se suoče sa svojim ideološkim zabludama. Zar primjer Crne Gore najbolje ne pokazuje kuda vodi odlazak iz jedne u drugu krajnost?
Milo Lompar, profesor na Filološkom fakultetu u Beogradu, u nedavnom intervjuu Srpskom radiju iz Podgorice govorio je o zatiranju srpskog jezičkog identiteta u Crnoj Gori i tom prilikom kazao da Srbi više ne nose odgovornost za Crnu Goru. Žao mi je što je to tako, ali to su činjenice i posledica istorijskog ishoda. On potpuno opravdano donosi sud da ne treba ulaziti u prava drugih. Prava drugih su njihova. Oni treba o njima da brinu i to nije srpska briga. Srpska briga je da Srbi brinu za sebe. Lompar je tada rekao i ovo: Važno je da se univerzalizuje problem. Vrlo često će to političari izneveriti – takav je posao političara. Oni su predviđeni da izneveravaju ono što u njih ulažemo, ali pitanje treba neprekidno obnavljati. Upravo tako: srpska intelektualna elita, ne samo u Crnoj Gori nego na svesrpskom prostoru, srpsko pitanje u Crnoj Gori mora postaviti na ovaj način i samim tim izvršiti pritisak na našu političku elitu da isto to pitanje postavi na isti način. A da bi se to desilo, prethodno je potrebno da ona prevrednuje više nego površne pseudoromantičarske sudove o Crnoj Gori i njenoj prošlosti, da ih oslobodi nikolinsko-đilasovskih ideoloških okova, da shvati da je cijepanje naroda u Crnoj Gori na dvije antagonizirane nacionalne zajednice, srpsku i crnogorsku, rezultat istorijskog procesa, te da Srbi u Crnoj Gori danas žive pod okupacijom svoje dojučerašnje braće i da im prijeti nasilna asimilacija. Samo jasnim nacionalnim razdvajanjem te dvije zajednice moguće je obezbijediti opstanak Srba na tom prostoru i crnogorski ideološki projekat učiniti dugoročno neodrživim. Besplodna citatologija istorijskih izvora, koji pokazuju da su svi Crnogorci prije 1945. bili Srbi i ubjeđivanje današnjih Crnogoraca da su i oni Srbi, ideolozima novocrnogorstva samo daje dodatni zamah, daje im alibi kako mi Srbi, eto, ugrožavamo njihovu nacionalnu samobitnost. Njih u ovom slučaju istina ne zanima. To je jednako jalov posao kao što bi bio jalov posao ubjeđivanje Bošnjaka da su i oni Srbi.
